Hoe legitiem is burgerparticipatie?

Eén van de assumpties achter burgerparticipatie is dat burgers publieke besluitvorming als meer legitiem zouden beschouwen. Maar ‘legitimiteit’ is een concept dat vele betekenissen kan hebben. Besluitvorming is legitiem als (a) ze tot stand komt na zoveel mogelijk stemmen en meningen te hebben gehoord (input-legitimiteit), (b) ze transparant en eerlijk verloopt (throughput-legitimiteit), en (c) ze tot efficiënte en effectieve resultaten leidt (output-legitimiteit).

Met ons onderzoeksconsortium (zie www.participatievedemocratie.be) vroegen we via een survey aan meer dan 4000 burgers, politici, ambtenaren en middenveldorganisaties of ze een bepaald besluitvormingsproces legitiem vinden, en op welk vlak: als het gemeentebestuur alleen beslist (representatief), als burgers mogen adviseren, als burgers en gemeentebestuur samen beslissen, of als burgers alleen mogen beslissen (decisive). De resultaten zijn zopas gepubliceerd in het tijdschrift Governance (https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/gove.12800).

De onderstaande figuur vat een en ander samen.

We kunnen twee generieke conclusies trekken:

- Manieren van besluitvorming waarbij de politiek (het gemeentebestuur) en de burgers (participatie) samen beslissen, leiden tot een perceptie van legitiem bestuur op meerdere vlakken: goede scores voor inspraak, transparantie én effectiviteit. Wellicht zijn dergelijke vormen van besluitvorming het best in staat om schijnbaar incompatibele betekenissen van goed bestuur te verzoenen. Een bepaalde mate van inspraak en transparantie in het besluitvormingsproces hoeft niet altijd te leiden tot een verlies aan effectiviteit van de beleidsoplossing.

- Manieren van besluitvorming waarbij ofwel het gemeentebestuur, ofwel de burgers zelf en alleen beslissen, lopen het risico dat er altijd wel op één of meerdere vlakken een perceptie van zwak bestuur kan ontstaan. Het representatieve scenario waarin burgers hun macht afstaan aan vertegenwoordigers die voor hen beslissen scoort relatief sterker op het vlak van snel en effectief beslissen, maar heeft een probleem van inspraak. Deze manier van beslissen is niet meer legitiem wanneer burgers hun stem willen laten horen. Burgers zelf laten beslissen scoort sterk op inspraak (niet verrassend), maar relatief zwakker op het vlak van effectieve en snelle beleidsoplossingen.

Burgers én bestuurders lijken dus zeker open te staan voor besluitvormingsmodellen waarbij er samen wordt beslist. De les voor beleidsmakers die experimenteren met nieuwe manieren van besluitvorming, in een poging de democratie te vernieuwen, is dat er steeds kan gezocht worden naar een ‘optimaal’ model waarin inspraak van velen (participatie) een snelle en effectieve oplossing niet in de weg hoeft te staan. En dat er in zo’n model minder risico is dat burgers een aanleiding gaan vinden om de overheid slecht bestuur aan te wrijven: te weinig inspraak, te weinig transparantie of te trage en ineffectieve besluitvorming.