Nieuwjaarsspeech decaan januari 2020

Beste collega’s, oud-collega’s en vrienden van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte,

 

‘Je suis Charlie’: vijf jaar geleden veroverde een hashtag de wereldopinie na de aanslag van de broers Kouachi op de redactie van Charlie Hebdo in Parijs. Ik herinner me dat mijn voorganger, prodecaan Marc Boone, enragé zoals Wolinski, een vlammende nieuwjaarstoespraak hield met de vrijheid van meningsuiting als rode draad.   

Vijf jaar later schudt en beeft de wereld opnieuw na de aanslag op de Iraanse generaal Qassem Soleimani in Bagdad en Trumps dreigement om culturele sites aan te vallen als Iran wraak neemt. Het is van de Tweede Wereldoorlog geleden dat Amerika een militair leider van een ander land heeft vermoord. Trump heeft er op de koop toe een oorlogsmisdaad in het Midden-Oosten voor over. Cultuur kan hem niet bommen.  

#Severe Revenge. Vijf jaar na ‘Je suis Charlie’ niet bepaald een joyeus sfeertje om het nieuwe jaar in te zetten. Maar ik zal geen vlammende toespraak houden zoals Marc toen, ik hou het bij warm, althans dat hoop ik. En het past ook beter bij een vrouwelijke decaan, die warmte.    

Maar mijn warmte is ook een kracht, zoals in het gedicht van Henriëtte Roland Holst uit 1918 dat me inspireerde bij de decaanverkiezingen in 2018: ‘de zachte krachten zullen zeker winnen / in ’t eind, dit hoor ik als een innig fluisteren / in mij: zoo ’t zweeg zou alle licht verduistren / alle warmte zou verstarren van binnen’. Prachtig. Maar ook krachtig. 

Met zachte kracht. In de cocon (of is het de bubbel?) van de faculteit (er zíjn in ieder geval bubbels!) maar ook in wat we doen of (kunnen) betekenen daarbuiten. In een wereld waar de cultuur, waarden, overtuigingen van zoveel mensen op het spel worden gezet door woede, haat en angst. Er is een cultuuroorlog uitgebroken waar we als cultuurmensen de zachte krachten meer dan ooit moeten inzetten, tégen de wanhoop, het wantrouwen, de leugens, de radeloosheid. We hebben als faculteit L&W met al onze verzamelde kennis en cultuur onze rol! En we moeten die (meer) spelen.

Voilà, dat is gezegd. Met zachte kracht wat mij betreft.

Onze illustere voorgangers die de afgelopen vijftig jaar die maatschappelijke rol gespeeld hebben, vaak hard tegen onzacht, zijn aan het uitsterven. Vorig jaar zijn Etienne Vermeersch en Rudolf Boehm overleden, op hoge leeftijd. Het hoeft denk ik niet meer onderstreept welke impact de Gentse filosofen elk op hun manier hebben gehad op de emancipatie en secularisering van Vlaanderen. Ze verdienen zelfs een ereplaats in de Vlaamse canon, waarvan ik oprecht hoop dat die er nooit of te nimmer komt. 

Een minder klinkende naam die ons ontviel het afgelopen jaar is John Jacobs, die mee onze unieke opleiding Afrikanistiek hielp uitbouwen in de jaren 1970 (ooit was hij diensthoofd van het seminarie voor negro Afrikaanse taal- en letterkunde). Ook hij overleed op hoge leeftijd, net als Jacques Thomas, onze laatste specialist in het Oudfrans, de negentig voorbij. 

Dieter Bruneel daarentegen, FWO-aspirant bij de Vakgroep Geschiedenis en lid van de FR, was pas 26 toen hij na een routineoperatie door een complicatie een hartstilstand kreeg en enkele dagen later overleed. Een zeer getalenteerde, beloftevolle, lieve, toegewijde collega, op wie iedereen altijd kon rekenen en bouwen, in de knop gebroken. Zijn onvoltooid verhaal heeft onze vakgroep alleen maar hechter gemaakt. Zo’n tragiek plaatst de dingen in perspectief, niet het minst de facultaire beuzelarijen waar je als decaan toch af en toe mee te maken krijgt.  

Er zijn collega’s met emeritaat gegaan: Marc de Groote (Griekse Taalkunde) en Liliane Haegeman (Engelse taalkunde). Met Liliane deel ik gelukkig nog een fantastische Japanse kapper, Mr Crazy, ons aangeraden door Gert Van de Vijver. Ik vermoed dat mijn voorgangers dergelijke pleziertjes niet kenden als decaan. 

Bij het ATP gingen ook drie vrouwen met pensioen: Hilde De Baets (Geschiedenis), Martine Rottier en Martine Haerens (Taalkunde). Ik hoop dat jullie nog tijdig de uitnodiging ontvingen en wens jullie en onze ZAP-emeriti nog veel mooie tijd na de universiteit. 

We verwelkomden ook nieuwe collega’s bij het ATP: Anja Tillieu bij de vakgroep Geschiedenis, Fatima Sarsri (vakgroep Taalkunde), Karin Goosen (vakgroep Taalkunde (diversiteit en leren), Michaël Lumingu en Koen Plevoets (vakgroep VTC), Nele Kellens (FDO) en Veronique Despodt (FacBib). 

Jammer genoeg kan ik de lange lijst van komen en gaan bij het AAP, de onderwijsbegeleiders, onderwijsdidactici en taallectoren, de ‘extern’ gefinancierde collega’s en de gastprofessoren hier niet allemaal individueel opnoemen. Maar ook aan hen natuurlijk: welgekomen of vaarwel en hopelijk nog vaak tot ziens! 

De nieuwe ZAP-collega’s zullen hun intrede in de faculteit pas écht maken bij hun inaugurale redvoeringen, een nieuwe uitgevonden traditie die we na de faculteitsraden van 29 januari en 26 februari van start laten gaan in het Vandenhove paviljoen, met aangeklede receptie achteraf. Iedereen zal nog een uitnodiging krijgen om te weten waar collega’s Heidi Mertes (Wijsbegeerte), Isabelle De Groote (Archeologie), Maud Bass-Krueger en Bram Van Oostveldt (Kunstwetenschappen), Katrien De Graeve (Talen en Culturen) en Anneleen Spiessens (VTC) zich de komende jaren op gaan toeleggen binnen onze faculteit. Save the dates!  

En ja, verschillende medewerkers van de faculteit zijn in 2019 in de prijzen gevallen. Katrien De Graeve van de vakgroep Talen en Culturen/Gender en diversiteit sleepte een ERC-Startinggrant in de wacht. Marjan Sterckx werd Laureaat van de Klasse der Kunsten van de Academie. Voor de PhD-cup kwamen niet minder dan 3 van de 5 genomineerden uit deze faculteit: Lisa Demedts, Stefan Huyghebaert en Jonas Roelens. Het was Jonas die alle prijzen wegkaapte: niet alleen de PhD-cup (én de publieksprijs daaraan verbonden) maar ook de Erik Duverger-prijs van de Academie voor zijn onderzoek naar sodomie in de vroegmoderne tijd. Janna Coomans kreeg de Pro Civitate-prijs voor stadsgeschiedenis. En Jan Trachet van de vakgroep Archeologie ontving een jaarprijs wetenschapscommunicatie + de nieuwe prijs ‘Jonge belofte wetenschapscommunicatie’ voor zijn fietstocht met huiskamerlezingen door het middeleeuwse landschap. Tineke Melkebeek kreeg de Zonta aanmoedigingsprijs voor haar scriptie over Aristoteles en de vrouw; Lisa Lambrechts de Divergent Scriptieprijs met haar onderzoek over de beeldvorming van zwarten in de Belgische kunst. En al even maatschappelijk geëngageerd mochten Michael Meeuwis en Veerle Uyttersprot tijdens de proclamatie de Onderwijsprijs van de faculteit ontvangen. Proficiat allemaal!     

Ook gelukwensen aan diegenen die ik nu misschien vergeten ben, en aan àlle medewerkers van de faculteit die zich dag in dag uit inzetten om de kerntaken van de universiteit – onderwijs, onderzoek, dienstverlening - uit te voeren, mogelijk te maken, te faciliteren, een welgemeende merci!

We zijn er het afgelopen jaar als faculteit met vereende – zachte - kracht in geslaagd één en ander te realiseren in de goede richting. De participatieve en horizontale structuur van de beleidscommissie als een draaischijf tussen het faculteitsbestuur, de faculteitsraad en de vakgroepen draagt daar m.i. sterk toe bij.

 

Beste collega’s,

ik wenste jullie in mijn maidenspeech vorig jaar tijd, plezier en collegialiteit. Dat waren eigenlijk wel drie mooie wensen, en ze zijn ook blijven plakken denk ik.

In mijn dichtste omgeving van het decanaat zie ik dat goed. DGFB gaat binnenkort een muur slopen tussen de bureaus, maar in de praktijk zijn we er door wekelijks teamoverleg, een lach en een traan en af en toe wat klare wijn al in geslaagd de eilandjescultuur te doorbreken en meer onderling vertrouwen te creëren. Niet het minst dankzij de prettige stoornis waar Muriel aan lijdt, en ik citeer nu uit haar nieuwjaarsbrief voor mij: ‘de stoornis der creatie van gelukzalige transparante verbondenheid’.  Dat zorgt niet alleen voor meer welzijn op het werk én betere koffie, maar vooral een vlottere samenwerking en minder tijd voor negativiteit. Bedankt daarvoor goede collega’s van het decanaat! 

Dankzij ATP-coördinator Piet Van Poucke en Kristof De Leemans heeft de faculteit trouwens een coherente visie op het ATP-beleid ontwikkeld zowel voor de ‘centrale’ facultaire diensten als de vakgroepen. Ik zal er als decaan actief toe bijdragen dat die visie ook stapje voor stapje in de praktijk kan worden gebracht. Het zal tijd én facultaire solidariteit vergen. 

Over solidariteit gesproken. Met het solidariteitsfonds dat we uit de niet-gebruikte saldi van vakgroepen en facultaire diensten hebben gecreëerd voor 2020, kunnen we alvast met enige flexibiliteit acute personeelsnoden lenigen op het niveau van het ATP, inclusief de onderwijsbegeleiders, onderwijsdidactici en taallectoren die een ATP-statuut hebben en dus eigenlijk niet vervangen kunnen worden bij ziekte of zwangerschapsverlof. Het appèl op solidariteit en het aanspreken van de historische saldi heeft nogal wat ophef veroorzaakt op de laatste FR van 2019. Toch ben ik er vast van overtuigd dat het solidariteitsfonds een hefboom zal blijken voor een betere en transparantere besteding van de facultaire werkingsmiddelen op de langere termijn.

 

Beste collega’s,

geld is niet al wat telt, ook ons psychosociaal welzijn was een belangrijk thema dit jaar, niet meer dan terecht natuurlijk. Maar het werd zodanig gedetailleerd in kaart gebracht door het externe bureau Pulso dat het allesbehalve evident was om de grafieken te lezen en te begrijpen. Wie de open FR van 23 januari bijwoonde, herinnert zich vast nog wat ik bedoel. Maar goed, we hebben ons plan getrokken en een hele rist actieplannen opgesteld om ons welzijn te verbeteren met speeddatesessies, kerstpatés en mailhygiëne. Ons facultair ABC van welzijn in vijf werkpunten – verbondenheid creëren, waardering tonen, billijkheid organiseren, work-life balans bewaken, grenzen stellen - heeft zelfs goede punten gekregen van Trustpunt, vanwege de geïntegreerde visie die eruit spreekt. Maar beste collega’s, dat betekent niet dat we er nu ‘zijn’ met dat welzijn. Het is en blijft een facultaire werf waar nog véél werk aan de winkel is.  Met warmte, aandacht en respect voor elkaar komen we er wel. 

Gelukkig heeft het nieuwe loopbaanmodel voor het ZAP – met dank aan Rik aan Mieke (en Jan Dumolyn!) – de cultuur van competitie aan onze universiteit sterk getemperd. Dat scheelt ook voor de andere medewerkers die hopelijk minder druk ervaren als hun leidinggevenden en promotoren zelf minder onder druk staan. Het concept van de HR-commissies ‘werkt’ ook goed. Het heeft ons met z’n allen ontzettend veel tijd gekost die 150 en meer inpassings- feedback en evaluatiegesprekken, maar ook dat was eigenlijk geheel naar wens: tijd, plezier en collegialiteit is nu eenmaal de triade die een universiteit nodig heeft om goed te werken. Maar dat heb ik vorig jaar al gezegd.   

We hebben ook veel tijd gestoken in het opstellen van actieplannen en beleidsteksten. Dat is natuurlijk ook nodig voor een goede werking, maar veel plezier beleef ik daar persoonlijk toch niet aan. Ik hoop dus dat er in 2020 meer tijd zal over zijn om het ook allemaal te doen

Zoals jullie weten, collega’s, heeft de faculteit ingetekend op 3 universiteitsbrede beleidskeuzes: maatschappelijke verankering, alumniwerking en diversiteit. In het nieuwe allocatiemodel hangt daar een stuk van de financiering van af, we moeten dus wel. Maar wat mij betreft is dit geen verplicht nummertje omwille van de P-punten die het oplevert. Ik hoop dat we mooie dingen kunnen realiseren en dat ziet er ook wel al naar uit eigenlijk. 

Misschien toch al een paar primeurs voor het voorjaar. In samenwerking met uitgeverij Polis lanceren we een nieuwe boekenreeks om de kennis en cultuur van onze faculteit toegankelijk te maken voor een breder publiek en op die manier maatschappelijk beter te verankeren. Alexander Roose die dit project coördineert, hoeft eigenlijk niet eens zoveel moeite te doen om collega’s uit alle vakgroepen warm te maken om mee te schrijven aan dit verhaal. En het is niemand minder dan pro-vicerector Freddy Mortier die de spits zal afbijten met een boek over zijn eeuwige held Richard Wagner – de werktitel is ‘Opera voor het volk’. Ik weet niet zeker of Freddy al een GPRC-label heeft aangevraagd om op die manier een plaatsje te verwerven in het VABB. 

Wie vandaag de onderzoeksberichten van de faculteit heeft gelezen, heeft gemerkt dat er een nieuw valorisatiefonds is gecreëerd, eigenlijk met hetzelfde doel als de boekenreeks: onderwijs en onderzoek zichtbaarder maken voor de buitenwereld en sterker maatschappelijk verankeren. Zo zal de vakgroep Kunst- Muziek en Theaterwetenschappen met steun van dat fonds en medewerking van de studenten in de Schone Week een tentoonstelling opzetten in het Vandenhove-paviljoen. Dit naar aanleiding van de honderdste verjaardag van het HIKO (Hoger Instituut voor Kunstgeschiedenis en Oudheidkunde). Of hoe we creatief kunnen bijdragen aan de uitstraling van een opleiding die heel wat prominente alumni telt.    

Over alumniwerking gesproken! Dat is een universiteitsbreed beleidsdomein waarvoor onze ‘eigen’ emeritus Kries Versluys als opdrachthouder is aangesteld. Welnu, op 5 maart organiseren wij alvast een groots alumni-event in het MSK ter gelegenheid van de megatentoonstelling over Van Eyck,  een optische revolutie. Van Eyck ‘binnenstebuiten’ exclusief voor facultaire alumni, door de makers en medewerkers van de expo, niet toevallig bijna allemaal collega’s, een mooi staaltje van interdisciplinariteit trouwens. 

Voor onze derde beleidskeuze Diversiteit kan ik op dit moment nog geen concrete primeur te verklappen, maar ik kan wel zeggen dat Chia Longman en Piet Van Avermaet ook op dat domein bezig zijn de krachten te bundelen om de vooropgestelde doelstellingen in de praktijk te brengen. De universiteit heeft zoals jullie wellicht weten de bekende imam Khalid Benhaddou aangesteld als opdrachthouder voor de beleidskeuze Diversiteit, en dat is sowieso heel inspirerend. 

Beste collega’s en vrienden van de faculteit:

het verhaal van Khalid Benhaddou die op 1 januari niet over de VS mocht vliegen, zonder dat de Amerikaanse veiligheidsdiensten daar een uitleg voor hadden, brengt ons weer terug naar het begin van mijn nieuwjaarstoespraak: onze extreem gepolariseerde wereld waar de cultuur, waarden, overtuigingen en ja ook rechtsregels waar we mee zijn opgegroeid meer en meer op lossen schroeven worden gezet. Weze het door terroristen of twitterende presidenten, het resultaat is even desastreus.

In die nieuwe wereldorde van woede, haat en angst moeten we als cultuurmensen de zachte krachten meer dan ooit inzetten, tégen de wanhoop, het wantrouwen, de leugens, de radeloosheid. We hebben als faculteit L&W met al onze verzamelde kennis en cultuur onze rol! En we moeten die (meer) spelen.      

Interdisciplinariteit, diversiteit, maatschappelijke verankering: laat het net de pijlers zijn van het manifest voor de toekomst van de humanities dat de denktank met diezelfde naam voorbereidt. Geef ons nog even de tijd die nodig is. Ondertussen staat er wel een universiteitsbreed keuzevak in de steigers dat door de kennis en cultuur van onze faculteit zal worden geschraagd. De voorlopig beste titel – ook in primeur – is ‘Context en nuance. Kritisch reflecteren over actuele thema’s’ (met als eerste actueel thema: m/v/x of gender in 3D). Het is op zich al een statement vind ik, om de humane wetenschappen in te zetten voor een actieve bijdrage aan een minder gepolariseerd maatschappelijk debat. 

Collega’s, vrienden van de faculteit, ik heb weer veel te lang gesproken. Zowel de medewerkers van het decanaat als de collega’s van het faculteitsbestuur hadden me nochtans op het hart gedrukt kort en krachtig te zijn. Misschien moet ik toch beter naar jullie leren luisteren. Maar de warmte die ik na meer dan een jaar intense samenwerking voor jullie voel zindert hopelijk door in mijn speech. Bedankt om jullie decaan te mogen zijn en mijn taak aanzienlijk lichter te maken, in alle opzichten.

 

Gelukkig nieuwjaar!

 

Gita Deneckere, 9 januari 2020