Bedrijven en overheden maken steeds meer gebruik van algoritmes om op (semi-)automatische wijze te bepalen hoe en welke informatie tot bij de gebruiker komt. Ook in de Vlaamse nieuwsomgeving zien we een evolutie waarbij nieuwsorganisaties in toenemende mate beroep doen op aanbevelingsalgoritmes om het nieuwsaanbod te personaliseren en op maat van de gebruiker te brengen. Hoewel die evolutie verschillende commerciële voordelen kent, wordt ze vanuit academische hoek met veel argusogen bekeken. Academici zijn namelijk van mening dat nieuwsalgoritmes een risico kunnen vormen voor de informatievoorziening van burgers omdat ze worden getraind om te focussen op gelijkenissen, tussen artikels of tussen mensen, eerder dan op verschillen. Ze riskeren daardoor meer van hetzelfde aan te bieden en burgers in mindere mate bloot te stellen aan de diversiteit die in het nieuwsaanbod aanwezig is. Academici pleiten daarom om alternatieve pistes te verkennen die de risico’s van deze evolutie kunnen inperken en de diversiteit in de nieuwsomgeving kunnen promoten.

In zijn proefschrift onderzoekt Glen Joris in welke mate diversiteitsalgoritmes een oplossing kunnen bieden op deze problematiek. Diversiteitsalgoritmes kunnen het best begrepen worden als algoritmes die niet het doel hebben om meer van hetzelfde aan te bieden, maar vooral gebruikers willen stimuleren om een meer divers nieuwsaanbod te consumeren. Het belang van zulke diversiteitsalgoritmes wordt al langer benadrukt in de literatuur, maar tot zover is er maar weinig geweten over hoe deze diversiteitsalgoritmes effectief ontwikkeld kunnen worden en ook in de praktijk gebracht kunnen worden. Op basis van een reeks communicatiewetenschappelijke studies schuift Glen Joris verschillende inzichten naar voren die voor verschillende belanghebbenden relevant kunnen zijn.

• Een eerste belangrijk inzicht komt voortkomt uit de systematische literatuurstudie waarin wordt teruggegrepen naar de fundamenten van een diversiteitsalgoritme en wordt onderzocht wat diversiteit betekent. Uit deze studie blijkt dat er veel diversiteit bestaat in de conceptualisering van het begrip nieuwsdiversiteit. Zo vond Joris in zijn studie dat communicatiewetenschappers meer dan 43 diversiteitsdimensies en 26 verschillende conceptualisaties hebben gebruikt om het begrip nieuwsdiversiteit vorm te geven. Daarnaast focussen onderzoekers doorgaans ook op dimensies die makkelijk(er) zijn om te meten, zoals de locatie van het nieuwsonderwerp of de lengte van een artikel. Normatieve assumpties over nieuwdiversiteit worden bovendien ook vaak achterwege gelaten, waardoor het moeilijk is in te schatten welk ideaalbeeld er dominant is in de academische literatuur. De resultaten van deze studie zijn vooral belangrijk voor de academische wereld waarin het concept veelvuldig wordt gebruikt om het nieuwslandschap te beoordelen en waar een gedetailleerde ontleding van het begrip ontbrak. Daarnaast kunnen ook nieuwsorganisaties deze inzichten gebruiken om te reflecteren over hun eigen activiteiten en/of de ontwikkeling van een diversiteitsalgoritme.

• Een tweede belangrijk inzicht komt voort uit een surveystudie waarin Joris zijn licht heeft laten schijnen op de percepties die gebruikers hebben tegenover de verschillende nieuwsselectiemechanismes die onder nieuwsalgoritmes schuilgaan. Uit de resultaten van deze studie blijkt dat het publiek een grotere voorkeur heeft voor nieuwsselectieprincipes die focussen op de interesses van een persoon dan voor principes zoals diversiteit in onderwerpen, opinies of standpunten. Dit resultaat toont aan dat dat wanneer het publiek de keuze heeft om te bepalen hoe ze het nieuws willen ontvangen, ze de neiging hebben om nieuwsartikelen te selecteren die hen interesseren en dus mogelijks ook nieuwsartikelen te mijden waarmee ze niet vertrouwd zijn. Om tegemoet te komen aan het risico dat hieraan vasthangt, benadrukt Joris in zijn proefschrift het belang om aandacht te hebben voor de leesinteresses van nieuwsgebruikers, zelfs bij de ontwikkeling van een diversiteitsalgoritme. Hij schuift daarom een nieuwe aanpak naar voren, genaamd ‘gepersonaliseerde diversiteit’, waarbij het uiteindelijke doel van het diversiteitsalgoritme behouden blijft, maar waarbij er gebruik wordt gemaakt van de personalisatietechnieken die onder commerciële nieuwsalgoritmes schuilgaan. Joris schuift daarmee een concrete aanpak naar voren die nieuwsorganisaties kunnen gebruiken om het idee van diversiteit te implementeren in bestaande of toekomstige aanbevelingsactiviteiten.

• Ten derde vond Joris in een experimentele studie interessante inzichten over hoe (gepersonaliseerde) diversiteitsalgoritmes het leesgedrag en de leespercepties van nieuwsgebruikers kunnen beïnvloeden. Zo vond hij empirisch bewijs dat diversiteitsalgoritmes ervoor kunnen zorgen dat nieuwsgebruikers meer diversiteit in onderwerpen lezen . Diversiteitsalgoritmes die de aanpak van ‘gepersonaliseerde diversiteit’ hanteren waren daarin het meest effectief. Verder toonden onze studie ook aan dat het gebruik van een diversiteitsalgoritme geen invloed heeft op de gepercipieerde diversiteit. Dat wil zeggen dat, desondanks gebruikers meer diversiteit consumeren, ze niet bewust zijn van het feit dat ze meer diversiteit hebben geconsumeerd tegenover gebruikers die het commerciële algoritme gebruiken. Joris schuift hiervoor verschillende verklaringen naar voren, maar wijst vooral in de richting van transparantie en het gebrek daaraan in aanbevelingssystemen. Dit is vooral voor beleidsmakers waardevol om het belang van transparantie in aanbevelingssystemen te staven en verdere acties daaromtrent te ondernemen.

Het doctoraatsproefschrift van dr. Glen Joris maakt deel uit van het interdisciplinair onderzoeksproject NewsDNA dat wordt gefinancierd door Universiteit Gent (projectnummer: BOFGOA2018000601). Twee studies zijn reeds gepubliceerd bij de wetenschappelijke tijdschriften Journalism Studies en Digital Journalism.

Lees het proefschrift hier (enkel binnen UGent-netwerk) of contacteer Glen Joris