Voor ‘Iedereen Beroemd’ staat Linde Merckpoel elke vrijdag haar drie ‘Silver Surfers’ bij in hun digitale vragen. Deze Silver Surfers – Yvette, Joan en Norbert – zijn drie ouderen waarvoor de digitale veranderingen wat te snel gaan. In de aflevering over online televisiekijken zei Yvette bijvoorbeeld dat er zoveel apps op haar smartphone staan, maar dat ze van de meeste niet weet wat ze ermee kan of moet doen.

Digimeter toont dat Yvette, Joan en Norbert zeker niet de enige ouderen zijn die moeilijkheden ervaren. Uit de jaarlijkse vragenlijst bij 2972 Vlamingen blijkt dat digitale basisvaardigheden opmerkelijk lager liggen bij 65+’ers: 42% vindt termen gelinkt aan digitale toepassingen verwarrend, terwijl dit het geval is bij slechts 28% van alle Vlamingen. Daarnaast geeft slechts 33% aan dat omgaan met digitale technologieën makkelijk is voor hen, terwijl 65% van alle Vlamingen hiermee akkoord gaat. Gelukkig kan drie vierde van deze 65+’ers terecht bij vrienden en familie wanneer men een vraag heeft rond digitale technologieën.

Dit is nu net wat Linde doet voor haar ‘Silver Surfers’. Linde is hun digihelper en laat hen ervaringsgericht leren. Dit doet ze door stap voor stap te tonen hoe je bv. VRT MAX of een QR code kan gebruiken. Deze stappen voeren ze dan samen uit. En het blijkt te werken: achteraf vinden ze het praktisch dat ze nu kunnen profiteren van het ruime streamingsaanbod of merken ze op dat iets eigenlijk veel makkelijker was dan gedacht.

Het loont dus om als digihelper mensen in jouw omgeving te ondersteunen bij het verwerven en up-to-date houden van hun digitale vaardigheden. Als digihelper kan je er voor zorgen dat iemand minder angst of onzekerheid ervaart. Zo zal men minder weerstand voelen tegenover een digitale technologie of gaat men het gebruik van die technologie niet meer vermijden. Als digihelper geef je hen dus een vriendschappelijke hand en neem je hen mee over de digitale drempel.

Mediawijs geeft digihelpers enkele tips: stel mensen op hun gemak. Neem daarbij een voorbeeld aan Linde: erken dat je zelf ook niet alles weet en kent in de digitale wereld, dat sommige apps en websites niet zo logisch of gebruiksvriendelijk gemaakt zijn, en dat er heel veel mensen zijn die digitaal niet zo goed meekunnen. Daarnaast is het ook belangrijk om de nodige tijd voor jouw uitleg te voorzien en elk succes te vieren. Bijvoorbeeld met een drankje, dat jullie samen eerder bestelden via een QR code. Probeer daarnaast jouw woorden wat te wikken: gebruik zo weinig mogelijk moeilijke en/of Engelse woorden. Vermijd ook het woord ‘gewoon’: Voor jou kan hetgeen wat je uitlegt heel ‘gewoon’ aanvoelen, maar voor hen is het allemaal erg nieuw.

Linde volgt deze tips alvast perfect en zet zo ook het belang en het nut van digihelpers in de verf! Op basis van onderzoek hebben we vanuit imec-mict-UGent toch twee reflecties: hetzelfde format kan ook prima werken bij jongeren van 16 tot 24 jaar. Uit de Digimeter blijkt namelijk dat het concept ‘Digital native’ en het bijhorende idee dat jongeren digitaal vaardig zijn omdat ze in een sterk digitale wereld werden geboren, eerder een mythe is: Ze besteden dagelijks misschien heel wat schermtijd aan sociale media en video applicaties, maar een groeiend aantal jongeren blijkt technostress te ervaren: 24% vindt termen gelinkt aan digitale toepassingen verwarrend (+7%) en 18% twijfelt om digitale toepassingen te gebruiken omdat men vreest ‘fatale’ fouten te maken (+2%). Door in een rubriek als Silver Surfers te focussen op de digitale moeilijkheden van ouderen, kan de mythe van digital natives onbedoeld versterkt worden. Dit kan er voor zorgen dat jongeren die digitaal minder vaardig zijn, taboe of schaamte ervaren om dit toe te geven en hulp te vragen. Ook omgekeerd kan dit een stereotype in de hand werken dat alle ouderen digitaal zwakvaardig zijn en zo kansen beperken voor 65+’ers die "onverwacht" wel digitaal vaardig zijn.

Een tweede reflectie is om ook mensen aan het woord te laten die bepaalde digitale toepassingen niet gebruiken of hun digitale vaardigheden niet willen of kunnen bijschaven. Vanuit politiek, economisch en maatschappelijk standpunt wordt vaak gesteld dat het wenselijk en noodzakelijk is om telkens meer digitaal te werken en te leven en dus meer digitale vaardigheden te verwerven. Zo worden deze vaardigheden gezien als immaterieel kapitaal en als een toegangsticket tot maatschappelijke participatie in de welvaartsmaatschappij. Vandaar ook de vele digitale inclusie-initiatieven die bestaan en broodnodig zijn voor mensen die te weinig internettoegang of –vaardigheden hebben in Vlaanderen. Vanuit een individueel standpunt kan een oneindige en levenslange digitale groei echter in vraag gesteld worden.

Tot nu toe wordt maar weinig stem gegeven aan zij die digitaal afhaken, ook in wetenschappelijk onderzoek. Het is niet ondenkbaar dat bijvoorbeeld een dokterswachtzaal voor sommigen een waardevol moment van sociaal contact of onthaasting is. Of dat iemand uit principiële overwegingen geen persoonlijke gegevens online wil delen. Uit de Digimeter blijkt dat 22% van de Vlamingen soms digitale toepassingen vermijdt. Een recent onderzoek van imec-mict-UGent toonde aan dat 4% van een Vlaamse representatieve steekproef thuis geen computer, laptop of tablet heeft omdat ze dit niet nodig hebben of te duur vinden. Een significant aantal burgers verkiest offline alternatieven boven de online optie: 16% verkiest offline overschrijvingen, 66% verkiest de fysieke winkel boven de webshop, 48% verkiest om offline een ticket voor het openbaar vervoer te kopen en 31% deelt persoonlijke gegevens liefst offline met bedrijven en/of overheid. Het zou leerrijk kunnen zijn om te luisteren naar de motivaties van deze mensen die niet in elke digitale transformatie meestappen.  

Hopelijk kunnen onze reflecties inspiratie bieden voor (minimum) nog twee seizoenen Silver - en niet ‘so silver’- Surfers met Linde en alle huidige en toekomstige digihelpers in Vlaanderen.

Deze blogpost weerspiegelt de perspectieven van de auteurs en niet – per definitie – van de onderzoeksgroep imec-mict-UGent.