ChatGPT en andere generatieve-AI-tools

Je kan er niet aan ontsnappen: generatieve-AI-tools in het algemeen - en ChatGPT in het bijzonder - zijn alomtegenwoordig, binnen en buiten de universiteitsmuren. En dat heeft impact op ons onderwijs. Maar wat is dat eigenlijk, ChatGPT? Wat kan het en wat kan het niet? Welke gevaren schuilen er in het gebruik? En wat vinden je lesgevers ervan mocht je het gebruiken? Deze pagina bevat de antwoorden op bovenstaande vragen.

Artificiële intelligentie (AI) evolueert continu. We proberen deze pagina up-to-date te houden zodat de aangeboden informatie niet achterhaald is.

Wat is ChatGPT?

ChatGPT (Generative Pre-trained Transformer) is een geavanceerde chatbot waaraan je alle mogelijke vragen kan stellen. Op die vragen genereert het systeem binnen enkele seconden een antwoord in de vorm van een korte of langere tekst. Ben je niet tevreden met de tekst, dan vraag je om je antwoord aan te passen of om een nieuw antwoord te geven. Het programma schrijft ook programmeertaal en corrigeert taalfouten.

Hoe werkt het?

Weet dat de gratis versie van ChatGPT niet verbonden is met het internet. De gratis versie van de chatbot baseert zich momenteel op GPT-3.5, een taalmodel dat getraind is op tientallen miljarden woorden uit verschillende bronnen. Door dat taalmodel kan ChatGPT voorspellen wat het meest waarschijnlijke volgende woord is in bepaalde contexten. De makers van ChatGPT gebruikten daarvoor voorbeelden van dialogen tussen mensen, toonden welke antwoorden goed en welke fout zijn en beoordeelden in een laatste fase de antwoorden van de chatbot zodat die steeds beter werd.

Wat zijn de risico's?

De gratis versie van ChatGPT vertoont enkele limieten: 

1. Het programma is niet rechtstreeks verbonden met het internet, maar is getraind door een databank. Die input is in januari 2022 geüpdatet, waardoor het systeem op dit moment weinig tot geen informatie vanaf februari 2022 kan genereren.
2. De informatie die je krijgt, is niet altijd correct. Bovendien krijg je geen bronnen om die info te checken. Als je specifiek naar bronnen vraagt, dan zal de chatbot bronnen verzinnen (in de AI-wereld spreekt men dan over hallucineren). Bij vragen over je vakgebied zal je dus over een goede vakkennis moeten beschikken om de betrouwbaarheid in te schatten.

Bovenstaande limieten vinden we ook in meer of mindere mate terug in andere generatieve-AI-systemen. In het algemeen kan je stellen dat het gebruik van alle tools onderstaande risico's met zich meebrengt:

1. De makers zijn vaak weinig transparant over hun trainingsdata: welke informatie hebben ze ingevoerd en waar hebben ze die gevonden? In combinatie met de afwezigheid van bronnen gaat het hier dus mogelijks over intellectuele diefstal. Bovendien expliciteren ze ook niet waar de door jou ingegeven informatie naartoe gaat. Voer dus nooit privacygevoelige informatie in! En voer ook nooit syllabi, artikels ... zonder toestemming van de auteur: je geeft die teksten gratis weg aan de makers van de tools.
2. De antwoorden kunnen bias bevatten, omdat het systeem getraind is op mogelijk gekleurd bronmateriaal.
3. Normaal kan je geen ethisch verwerpelijke vragen stellen door een ingebouwd veiligheidsmechanisme. Dat is echter gemakkelijk te omzeilen door bepaalde instructies te geven.
4. Ook de ecologische voetafdruk van het gebruik is niet te onderschatten. De bijkomende IT-infrastructuur, de ontwikkeling van de tools, de dataopslag en de datatransmissie zorgen voor een aanzienlijke toename van energieverbruik.
5. Een laatste risico is het gevaar voor antropomorfisme: het lijkt alsof de computer praat en denkt als een mens. Dat kan ervoor dat mensen minder gaan interageren met elkaar. Het is belangrijk te begrijpen dat de programma’s niet echt kunnen redeneren: ze hebben enkele redeneringspatronen geleerd uit teksten, maar bevatten eigenlijk geen expliciete logica.

Mag je ChatGPT of een andere generatieve-AI-tool gebruiken?

Besef in de eerste plaats dat je studeert om iets te leren, om bepaalde competenties te verwerven. Examens, schrijftaken, … zijn er om te bewijzen dat jij die competenties onder de knie hebt. Het is jouw eigen verantwoordelijkheid om dat aan te tonen. Als je dus een evaluatieopdracht niet zelf maakt maar laat uitvoeren door een generatief -AI-systeem, dan kan je lesgever niet inschatten of jij de nodige competenties verworven hebt.

We spreken zelfs over plagiaat als je de door AI gegenereerde teksten indient als je eigen werk. Je lesgevers hebben hier wel het laatste woord: zij beslissen of en in welke mate je de tools mag gebruiken zonder dat het frauduleus wordt. Het kan dat je bijvoorbeeld de tools wel mag gebruiken om ideeën te genereren, maar niet om je tekst te herschrijven. Je lesgevers zullen van tevoren duidelijk communiceren wat kan en wat niet. Wanneer je de bot gebruikt waar het niet mocht, dan kan er een examentuchtprocedure starten op basis van het onderwijs- en examenreglement (art. 78 §2). Het gebruik van ChatGPT of andere generatieve-AI-tools wordt dan beschouwd als fraude en onregelmatigheid. De examen(tucht)commissie beslist of er voldoende bewijs is en of er een examentuchtsanctie volgt.

Wees je er ook van bewust dat lesgevers, meer dan vroeger, het proces zullen bevragen: hoe ben jij tot dat resultaat gekomen? Tijdens dat proces zijn namelijk erg specifieke vaardigheden belangrijk, zoals de juiste informatie zoeken en vinden én die samenbrengen om een taak uit te voeren. Zelfreflectie speelt hier een cruciale rol: je zal het proces moeten bijhouden en expliciteren, door o.a. een mondelinge toelichting, tussentijdse (peer)feedback, bevragingen, enz.

Wat verandert er in academiejaar 2024-2025?

In academiejaar 2023-2024 blijft bovenstaande informatie over wat mag en niet mag van kracht. Vraag na in je opleiding wat er van je verwacht wordt. Vanaf academiejaar 2024-2025 worden de richtlijnen voor taken duidelijker:

- voor de masterproef is het verantwoord gebruik van generatieve-AI-tools toegelaten.

- voor andere (schrijf)taken wordt het verantwoord gebruik aangemoedigd, als voorbereiding op de masterproef.

Let op: een individuele lesgever in een specifiek vak kan nog steeds het gebruik verbieden, om zo te kunnen nagaan of je bepaalde basiscompetenties wel echt onder de knie hebt. (zie ook: Wat is het nut van bepaalde competenties als je later ook een AI-tool kan gebruiken?) Lees dus steeds je studiefiche na of vraag het aan je lesgever. 

Het woord "verantwoord" is hier erg belangrijk. Bovenstaande risico's tonen hoe je voorzichtig moet omgaan met de tools, zeker op het gebied van privacy, betrouwbaarheid en bias. Je zal in je opleiding handvaten krijgen voor dat verantwoord gebruik.

Bieden generatieve AI-tools ook mogelijkheden?

Uiteraard kunnen de tools je ook helpen. Zo kan je extra duiding en voorbeelden vragen bij moeilijkere leerstof, feedback vragen op zelfgeschreven teksten, wetenschappelijke artikels zoeken voor je onderzoek, enz. Inspiratie nodig? Check https://aivoorstudenten.nl/ Vanaf academiejaar 2024-2025 vind je op Ufora ook een leerpad dat de mogelijkheden van de tools toelicht.

Wat is het nut van bepaalde competenties als je later ook een AI-tool kan gebruiken?

Bepaalde competenties, zoals het zelfstandig schrijven van teksten in een correct taalgebruik, lijken nu misschien minder belangrijk. Die competenties behoren echter tot de vereiste leerresultaten van veel opleidingen. Zo kan je geen diploma Rechten verkrijgen zonder in staat te zijn zelf een juridische argumentatie te formuleren als oplossing van een complex juridisch vraagstuk. Of een diploma van een talenopleiding zonder zelf goede en correcte teksten te schrijven. Of een diploma Informatica zonder in staat te zijn zelf te programmeren.

Een sterke schrijfvaardigheid vereist daarenboven meer dan wat zo’n generatieve-AI-tool op dit moment kan. Competenties als kritisch denkvermogen, kennis van effectieve communicatie en creativiteit blijven noodzakelijk om de kwaliteit van de gegenereerde teksten in te schatten en aan te passen.

Hoe kan je aan je generatieve-AI-geletterdheid werken?

Niet elke student is vanzelf in staat om vlotjes met zulke tools te werken. Voel je jezelf onbekwaam om de tools te gebruiken? Zou je graag meer te weten komen over generatieve AI in het algemeen? Schrijf je dan in voor het Ufora-leerpad Generatieve AI - van leren tot creëren!

Welke andere generatieve-AI-tools dan ChatGPT zijn interessant?

De chatbots schieten als paddenstoelen uit de grond, en worden aan een hels tempo geïntegreerd in verschillende applicaties, zoals CoPilot (het vroegere BingChat van Microsoft) en Gemini (het vroeger Bard van Google). Er zijn ook immens veel andere tools die je helpen met wetenschappelijk onderzoek, academisch schrijven ... Elke tool en app heeft andere sterktes en beperkingen. Ook hier is dus de boodschap: blijf kritisch!