Orthopedagogiek van gedrags- en emotionele stoornissen

Eén van de meest gehanteerde definities van de orthopedagogiek omschrijft deze als de wetenschap van het handelen in moeilijke opvoedings- en/of levenssituaties (Broekaert, 1997). Sinds haar ontstaan in de jaren ’50 van vorige eeuw is deze discipline geëvolueerd van een wetenschap gericht op het “corrigeren” of “genezen” van beperkingen/stoornissen, naar een discipline gericht op het verbeteren van de leefsituatie, de levenskwaliteit (Quality of Life) en de participatie in de samenleving van de persoon en zijn omgeving (Vakgroep Orthopedagogiek, 2016; Vandevelde et al., 2015).De moeilijke opvoedings- en levenssituaties kunnen onder meer te maken hebben met gedrag dat als afwijkend (“deviant”) gelabeled wordt, bvb. delinquentie en gedragsproblemen (Broekaert et al., 2004).

Deze onderzoekslijn is gericht op onderzoek m.b.t. tot de diagnostiek en beeldvorming, de ondersteuning en de behandeling van personen  met Gedrags- en Emotionele Stoornissen, (ernstige) gedragsproblemen en/of personen en hun netwerk in situaties waarin justitiële interventie noodzakelijk wordt geacht (Stams et al., 2014). Het onderzoek richt zich op de ondersteuning van zowel kinderen, jongeren, als volwassenen en alle betrokkenen in deze moeilijke opvoedings- en levenssituaties. 

In deze onderzoekslijn wordt expliciet uitgegaan van een integratieve en sterktegerichte visie bij de ondersteuning van kinderen, jongeren en volwassenen in maatschappelijk kwetsbare situaties.  Sterktegerichte benaderingen gaan onder meer uit van een positieve visie die mogelijkheden tot groei veronderstelt; de noodzaak om iemand controle te laten nemen over zijn of haar leven; aandacht voor relationeel werken; en het belang van de natuurlijke omgeving/de samenleving  (Saleebey, 2006).  Het ondersteunen van personen om voor hen belangrijke doelen en dromen na te streven is hierbij belangrijker dan het louter aanpakken en proberen verminderen van (gedrags)problemen, delinquent gedrag of andere vormen van normoverschrijdend handelen. Vanuit recente theoretische modellen wordt immers  duidelijk dat een integratieve visie, met aandacht voor risico-, maar ook protectieve factoren én sterktes (zowel m.b.t. de persoon als zijn ruime omgeving), nodig is om de complexe maatschappelijke situaties waarin mensen en hun netwerk verkeren, te kunnen vatten (Vandevelde et al., in press). De persoon wordt hierbij steeds uitdrukkelijk in en met zijn/haar context gesitueerd.

Het onderzoek binnen deze onderzoekslijn is gestart vanuit de concrete ondersteuning van kinderen met Gedrags- en Emotionele Stoornissen (GES)  in OC Nieuwe Vaart, een orthopedagogisch centrum dat van oudsher nauw met het ontstaan en de verdere ontwikkeling van de Vakgroep Orthopedagogiek verbonden is geweest en nog steeds is (Broekaert et al., 2015). Het onderzoek dat zich hieruit ontwikkelde evolueerde naar studies met betrekking tot orthopedagogische methoden en interventies, waaronder Life Space Crisis Intervention, dat, mede onder impuls van medewerkers van de vakgroep Orthopedagogiek, uitgroeide tot een internationaal erkende evidence-based methodiek (D’Oosterlinck et al., 2009) . Vandaag gaat veel aandacht uit naar onderzoek m.b.t. het ondersteunen van kinderen met GES en hun netwerken in de eigen ecologie. Mee ingegeven door het reeds lang erkende belang van het (opvoedings)milieu in het orthopedagogisch handelen, zijn er ook heel wat studies verricht naar methoden en interventies met aandacht voor het milieu en de (peer)groep, gaande van onderzoek rond therapeutische gemeenschappen voor kinderen, studies m.b.t. therapeutische gemeenschappen voor personen met psychische problemen en verslaving (cf. Onderzoekslijn Verslaving en Herstel) en onderzoek rond het leefklimaat in residentiële voorzieningen voor bijzondere jeugdzorg. Daarnaast wordt onderzoek verricht rond de toepassing en integratie van forensische rehabilitatiemodellen (What Works en Good Lives Model) in de Gemeenschapsinstellingen (in samenwerking met de VUB).

Naast onderzoek bij kinderen met GES  en hun netwerk richten heel wat studies zich ook op de ondersteuning van jongeren en volwassenen in moeilijke levenssituaties, met een bijzondere focus op forensische aspecten.  Zo wordt onder meer onderzoek verricht rond sterktegericht werken bij geïnterneerden (in samenwerking met collega’s uit de criminologie, de rechten en de psychiatrie),  en hun familieleden/sociaal netwerk. Andere studies gaan onder meer in op hoe hulpverleners kunnen worden gecoacht in het omgaan met gedragsproblemen bij personen met een verstandelijke beperking en diverse onderwerpen op het kruispunt tussen onder meer orthopedagogiek, criminologie, recht, psychologie, sociaal werk en psychiatrie.

Het orthopedagogische onderzoek en het handelen in deze onderzoekslijn worden gekenmerkt door nauwe samenwerking met de verschillende betrokkenen, een integratie van kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeksmethoden, een integratieve visie op moderne en postmoderne opvattingen (Broekaert et al., 2011), en interdisciplinaire en internationale samenwerking.