#63 De premie voor nacht- en ploegenarbeid: een experiment
#63 De premie voor nacht- en ploegenarbeid: een experimentPloegenarbeid is zwaar. Daarom hebben ploegenarbeiders ook recht op een premie. Maar hoe hoog moet die premie zijn? En moet die variëren naargelang het ploegensysteem? Onderzoek van UGent in samenwerking met HIVA-KUL en ABVV formuleert een antwoord.
#63 De premie voor nacht- en ploegenarbeid: een experiment
Postdoctoraal onderzoeker Sam Desiere (UGent), postdoctoraal onderzoeker Christian Walter (UGent), doctoraal onderzoeker Arthur Apostel (UGent), onderzoeker Karolien Lenaerts (HIVA-KU Leuven) en onderzoeker Sem Vandekerckhove (HIVA-KU Leuven)
(28 november 2023) Dat nacht- en ploegenarbeid zwaar is, daar hoeft niemand van te worden overtuigd. Daarom hebben nacht- en ploegenarbeiders recht op een premie. Maar hoe hoog moet die premie precies zijn? En moet die variëren naargelang de aard van het ploegensysteem? Onderzoek van UGent in samenwerking met HIVA-KU Leuven en vakbond ABVV formuleert een antwoord op die vragen.
Om atypische arbeidstijden, zoals nacht- en ploegenarbeid, in kaart te brengen, lanceerde ABVV in juni 2022 een online enquête die werd ingevuld door 4.619 werknemers. Die enquête beschrijft welke impact atypische arbeidstijden in (voornamelijk) de metaalsector, chemische sector en bewakingssector hebben op het welzijn van de betrokken werknemers. In die enquête onderzochten we aan de hand van een keuze-experiment ook welke premie respondenten doet kiezen voor nacht- of ploegenarbeid in plaats van voor een klassieke 9-to-5 job.
Nacht- en ploegenarbeid is zwaar
Niet onverwachts bevestigen de resultaten dat atypische arbeidstijden wegen op het welzijn van werknemers in dergelijke arbeidsregimes. Enkele cijfers:
67% geeft aan geen goed slaappatroon te hebben
59% geeft aan dat het werk een negatieve impact heeft op hun fysieke gezondheid
50% geeft aan dat het werk een negatieve impact heeft op hun mentaal en sociaal welzijn
Slechts 10% geeft aan hun huidige job te kunnen volhouden tot 65 jaar
Het experiment
Premies zijn onlosmakelijk verbonden met nacht- en ploegenarbeid. In het onderzoek gaan we na voor welke premie de bevraagde werknemers bereid zijn om nacht- of ploegenarbeid uit te voeren. Rechtstreeks aan de respondenten vragen welke premie ze voldoende vinden voor nacht- of ploegenarbeid is niet de meest aangewezen methode, omdat een dergelijke vraag de respondenten niet verplicht de voordelen van nacht- en ploegenarbeid zoals een hoger loon expliciet af te wegen tegen de nadelen zoals de moeilijke combinatie tussen werk en privéleven.
Daarom peilden we naar de premie op een onrechtstreekse manier. Daarvoor namen we een keuze-experiment op in de enquête waarbij respondenten kozen tussen een klassieke 9-to-5 job met een uurloon van €15 en ploegenarbeid, waarbij het aangeboden uurloon voor ploegenarbeid tussen respondenten varieerde van €12 tot €20. Die variatie in het uurloon voor ploegenarbeid betekent dat sommige respondenten een premie ontvangen van €5 per uur wanneer ze kiezen voor ploegenarbeid, terwijl andere respondenten een lagere premie krijgen en een beperkt aantal respondenten zelfs minder verdienen wanneer ze kiezen voor ploegenarbeid i.p.v. de 9-to-5 job. Dankzij het groot aantal respondenten en de variatie in het aangeboden uurloon voor ploegenarbeid, kunnen we bepalen bij welke premie de gemiddelde respondent ploegenarbeid verkiest boven de 9-to-5 job.
We maakten een onderscheid tussen vaste ploegen, waarbij de werknemer steeds op hetzelfde moment werkt (bijvoorbeeld de vaste nachtploeg), en roterende ploegen, waarbij de werknemer afwisselend (per week) in de ochtend-, avond- en nachtploeg werkt. Bij de roterende ploegen maakten we een onderscheid tussen (i) een vast roterend rooster, waarin de werknemer volgens een vast patroon ochtend-, avond- en nachtploegen afwisselt; en (ii) een variabel roterend rooster, waarin de werknemer slechts één week van tevoren weet in welke ploeg hij zal moeten werken.
Hoe lastiger de ploeg, hoe hoger de gewenste premie
Respondenten vragen slechts een premie van €0,56 per uur (+4% van het uurloon van de 9-to-5 job) voor de vaste ochtendploeg, maar vragen een premie van €5,42 per uur (+36%) voor de – veel lastigere – vaste nachtploeg. De gewenste premie voor de vast avondploeg is €3,56 (+24%), en ligt dus tussen de premie voor de vaste ochtendploeg en vaste nachtploeg.
Voor roterende ploegen met een vast rooster vragen respondenten een premie van €3,36 per uur (+22%), terwijl dat in roterende ploegen met een variabel rooster €5,71 (+38%) is. Die laatste bevinding bevestigt de verwachting dat werknemers een sterke voorkeur hebben voor vaste uurroosters, die het eenvoudiger maken om een balans te vinden tussen werk en privéleven.
Het is een interessante vaststelling dat bedrijven die de klok rond willen produceren evenveel betalen in premies wanneer ze kiezen voor drie vaste ploegen (totale premie per 24u: €9,54) of voor roterende ploegen (totale premie per 24u: €10,08) – een mogelijke verklaring voor waarom beide systemen voorkomen.
Grote verschillen tussen respondenten
De gemiddelde respondent mag dan wel een premie vragen van €5,42 per uur voor nachtwerk, een kwart van de respondenten is bereid ’s nachts te werken voor een premie van €3,64, terwijl een kwart zelfs bij een premie van €7,21 niet bereid is om ’s nachts te werken. Die grote verschillen tussen respondenten zien we niet enkel voor nachtwerk, maar bij alle typen ploegen.
Deels is die variatie te verklaren doordat sommige socio-economische groepen – gemiddeld genomen – lagere premies aanvaarden voor nacht- en ploegenarbeid. Zo stellen we vast dat jongeren, kortgeschoolden en, in mindere mate, mannen sneller kiezen voor nacht- en ploegenarbeid. We stellen ook vast dat respondenten die aangeven te kampen met slaapproblemen veel vaker de voorkeur geven aan 9-to-5 jobs.
Een beleid op maat?
De grote verschillen tussen respondenten in de bereidheid om al dan niet op atypische momenten te werken bieden kansen om op een slimme manier in te spelen op individuele noden. Enkele denkpistes:
Geef, waar mogelijk, werknemers de kans om zelf te kiezen in welke ploeg ze werken.
Persoonlijke omstandigheden kunnen veranderen: laat (oudere) werknemers doorstromen van atypische werktijden naar meer klassieke 9-to-5 jobs.
Ondanks verschillen tussen respondenten, heeft het merendeel van de respondenten een sterke afkeer van last-minute wijzigingen in het rooster: verander het schema daarom niet op het laatste moment en compenseer de betrokken werknemers indien dit wel gebeurt.
Door postdoctoraal onderzoeker Sam Desiere (UGent; Sam.Desiere@UGent.be), postdoctoraal onderzoeker Christian Walter (UGent; Christian.Walter@UGent.be), doctoraal onderzoeker Arthur Apostel (UGent), onderzoeker Karolien Lenaerts (HIVA-KU Leuven) en onderzoeker Sem Vandekerckhove (HIVA-KU Leuven).
