De kracht van taal, de moed van menselijkheid

Mevrouw de vice-rector, beste collega’s,
En vooral natuurlijk beste studenten, familie en vrienden van onze studenten,

Van harte welkom op deze heuglijke dag in dit grote auditorium waar de meesten onder jullie – studenten - hun eerste lessen kregen, alsof het gisteren was.

Samen met het professorenkorps en onderwijzend personeel hier verzameld, ben ik heel blij en trots jullie straks gediplomeerd en wel te kunnen afleveren aan de maatschappij die jullie kennis en kunde, meertaligheid, argumentatieve vaardigheden en kritische zin meer dan ooit nodig heeft én naar waarde zal blijven schatten. Dat durf ik althans denken.

Onze faculteit koestert het blijvende belang van de geesteswetenschappen als noodzakelijk goed. De humanities als een ‘humanistisch’ antwoord op een enggeestige opvatting van wat wetenschap is, tegen de eenzijdige triomf van de technologie, de tirannie van het hier en nu en de alternatieve feiten van Trump en compagnie.

Beste studenten, ik ben nu zeven jaar decaan, het is de zevende keer dat ik een nieuwe lichting afgestudeerden mag toespreken en het kost me steeds meer moeite om licht en opgewekt te klinken, om mijn goede moed te verzamelen en iets zinnigs te zeggen in deze bange tijden.

Op 4 mei was ik in Breendonk aanwezig op de herdenking van 80 jaar vrede. Beter gezegd: van 80 jaar bevrijding van het naziregime. Vrede is ook in Europa veeleer een droom dan een realiteit vandaag. De boodschap van herinnering en hoop klinkt in een tijd dat de oorlogstrom weer volop wordt geroerd ontroerend naïef. Maar het jongentje van 11 dat op 19 april 1943 uit het XXe konvooi naar Auschwitz sprong, zette er op zijn 93ste de toon, met zijn onwrikbaar geloof in de menselijke goedheid. Simon Gronowski riep iedereen op om te strijden voor vrede en vriendschap tussen de mensen. En hij speelde Imagine van John Lennon op de piano, met KASK-studenten die hem vocaal en intergenerationeel begeleidden.

Menselijkheid is een keuze, zo schrijft ook filosofe Alicja Gescinska, alumna van onze faculteit, in haar essay Humanitas. Een vergeten ideaal. ‘De mens bevindt zich voortdurend in een spanningsveld van krachten die humaniseren en dehumaniseren. Altijd ligt het gevaar van verdingelijking en verdierlijking op de loer, en moeten we onze menselijkheid in onze medemenselijkheid bekrachtigen. De mens is zijn menselijkheid aan anderen verschuldigd: je bent mens door en voor anderen’.

Taal is daarbij een krachtig instrument. De taal van het ware, het goede en het schone, dat wat ons mens maakt in de humanistische traditie. Maar ook de taal die gebruikt wordt om een individu of een groep te stigmatiseren, uit te sluiten, te ontmenselijken. Die taal van ontmenselijking gaat vooraf aan de vanzelfsprekendheid waarmee vervolgens overgegaan wordt tot fysiek geweld dat vernietigt, doodt en uitroeit. Het lot van de Joden in de Tweede Wereldoorlog.

Beste familie en vrienden van onze studenten, het onderzoek van taal en beeldtaal is een belangrijk bindteken tussen de vele opleidingen en disciplines die onze faculteit rijk is. Onze kennis en kunde is op het kritisch begrijpen en analyseren van taal, discours en retoriek gebaseerd en daarin schuilt ook voor een deel onze maatschappelijke rol. We mogen dus ook niet zwijgen als we vaststellen hoe taal en retoriek gemanipuleerd worden. Hoe woorden als ‘woke’ of ‘antisemitisme’ of ‘deugdpronken’ gebruikt worden om kritische stemmen het zwijgen op te leggen.

Het essay One Day Everyone Will Have Been Against This van de Egyptisch-Canadese journalist en schrijver Omar El Akkad confronteert ons met onze medeplichtigheid tijdens de eerste gelivestreamde genocide die zich vandaag in Gaza volstrekt. Het schokt ons als individu, maar ook als universiteit, voor wie de mensenrechten en het internationaal humanitair recht hun betekenis behouden hebben. ‘Op een dag, wanneer het veilig is, wanneer iets bij naam noemen geen persoonlijk nadeel kan opleveren, wanneer het te laat is om iemand verantwoordelijk te houden, zal iedereen hier altijd tegen zijn geweest,’ schrijft El Akkad in zijn prachtig pijnlijk proza.

Het mensenrechtendiscours dat nota bene gebouwd werd op de puinen van de Tweede Wereldoorlog, klinkt vandaag hol en hypocriet, de woorden die vele cultuurhuizen op hun gevel hebben aangebracht des te krachtiger: ‘sinds 1948 zijn alle landen volgens internationaal recht verplicht om een vermeende genocide te helpen voorkomen dan wel te stoppen. Ook België’.

Beste studenten, ook en misschien vooral op een heuglijke dag als een proclamatie mogen we niet zwijgen. Wij zijn het aan onszelf verplicht om vanuit onze kennis van het verleden en van andere talen en culturen op te komen voor vrede en vriendschap tussen de mensen, tegen mensenrechtenschendingen en voor de humanitas als vergeten ideaal.

En ja, het is misschien een rare sprong van het wereldtoneel naar jullie eigen laptops en smartphones, maar voor mij past in die humanitas als vergeten ideaal ook een zelf geschreven originele en authentieke masterproef. Met genAI hoogstens als een handige tool. Verantwoord gebruik van genAI vooronderstelt immers een grote kennis en kunde en kritische zin die je volgens mijn bescheiden mening alleen kan verwerven door héél veel te lezen en te schrijven.

Het omarmen van AI aan onze universiteiten mag niet leiden tot het verarmen van onze taal en taligheid, en de moeite die het kost om iets goed te leren en te genieten van dat leren zelf. Met aandacht, toewijding en liefde voor je vak. Mij interesseert AI-gegenereerde output als prof en evaluator niet, mij interesseert hoe mijn student in de worsteling met originele bronnen en literatuur een eigen stem vindt.

Zoals ook Meskerem Mees, die straks het muzikale intermezzo verzorgt, haar eigen stem gevonden heeft. Meskerem is geboren in Addis Abeba Ethiopië en kwam via adoptie toen ze tien maanden oud was naar Merendree bij Deinze. Haar voornaam betekent ‘nieuw begin’. Meskerem heeft na haar middelbare school in Gent even kunstwetenschappen gestudeerd, maar snel ontdekt dat ze eerder een maker was dan een studax. We zijn heel blij haar op deze plechtigheid te mogen verwelkomen als jullie generatiegenote en fantastische zangeres.

Luisteren naar de stem van onze studenten is inderdaad luisteren naar de stem van een nieuwe generatie, een generatie die vaak wordt afgeschilderd als apolitiek en gericht op het eigen ik. Een generatie geboren in de gepolariseerde wereld van na de aanslagen van 11 september 2001, economisch belast met de gevolgen van de financiële crisis van 2008 en ecologisch in de greep van klimaatcatastrofes die elkaar in snel tempo opvolgen. De pandemie verstoorde jullie normale leven al in de middelbare school en ook de eerste jaren hier aan de universiteit waren erdoor getekend. Een generatie die is opgegroeid in een ervaringsruimte met een sombere verwachtingshorizon heeft niettemin de doom & gloom achter zich gelaten en een nieuwe sociale beweging opgebouwd uit hoop. Hoop op vrede, duurzame ontwikkeling, internationale solidariteit en intergenerationele gerechtigheid. Die sociale beweging tekent zich wereldwijd af aan tal van universiteiten. Meerstemmig en divers, vanuit verschillende beweegredenen en inspiratiebronnen, die zich niet per se in activisme uiten of hoeven te uiten. Engagement kan heel verschillende vormen aannemen.

Ik betrek in mijn hulde dan ook graag al onze stuvers (studentenvertegenwoordigers) en dank hen van harte voor hun onverdroten engagement voor de faculteit in het algemeen en hun opleiding in het bijzonder. Onze stuvers krijgen straks behalve hun diploma ook een certificaat uitgereikt dat ze bij sollicitaties kunnen gebruiken.

Isolde Artois
Heike Bekaert
Marthe Clymans
Pepijn Daenekynt
Caelum Depaire Franckx
Anisha De Vries
Roxane Dewaele
Winde Goderis
Femmi Graré
Sara Hermie
Chiara Merckx
Sanne van der Marck
Tybo Vercamer
Stan Vertommen

Lyn Ballegeer
Eva Bouserie
Désirée Corijn
Imme Desmet
Quinten Goethals
Robbe Lammens
Nourhene Mellouli
Luna Mincke
Saskia Nissen
Razvan Oita
Joris Verschelde
Carmen Mare Wiersma

En een heel speciale vermelding voor Ben De Slagmulder, als veteraan onder de stuvers.

Beste studenten, straks alumni van onze faculteit: de maatschappelijke uitdagingen waar we voor staan vereisen constante bijscholing en nascholing. Onze universiteit zet daarom sterk in op levenslang leren en heeft daartoe samen met de VUB en UA enkele jaren geleden de Nova Academy in het leven geroepen.

Onze eigen faculteit richtte de Humanities Academie op. Een diploma is geen eindpunt, maar de start van je leertraject als professional. Bekijk dus op de website van de HA! onze lezingen, studiedagen, navormingen en opleidingen over tal van relevante thema's, van artificiële intelligentie in de klas tot genderinclusief communiceren, van onze postgraduaatsopleidingen Erfgoed en samenleving en Computer Assisted Language Mediation tot een opleiding osteologie.

We stellen elk jaar een alumnus aan om rond een maatschappelijk thema aan de slag te gaan met de kennis en kunde die we in huis hebben. Dit jaar is dat de gelauwerde auteur Stefan Hertmans. Hertmans studeerde hier Germaanse filologie in de jaren 1970-1974 en behaalde later, in 2010, een doctoraat in de Kunstwetenschappen. Bij zijn verkiezing tot Alumnus van het Jaar eerder dit jaar stelde hij: ‘de universiteit heeft mij geëmancipeerd’. Dat is niet min vind ik en ik durf betwijfelen dat AI überhaupt iemand kan emanciperen.
Volgende week woensdag 24 september geeft Stefan Hertmans zijn openingslezing in de Blandijn, over AI en geletterdheid. Met de titel: ‘Jij groeit, ik draai, over synapsen en algoritmes’. Je vindt er meer over in ons facultair magazine Binnenstebuiten – speciaal voor de gelegenheid een proclamatie-editie.

Registreer je straks op de receptie aan de alumnistand in de foyer vlug op Infinitum, het UGent-alumniplatform. Er zijn minstens drie redenen om dat te doen:

1. Om contact te houden met andere alumni tijdens uitstappen, nocturnes of alumni-dagen – in het najaar staat een bezoek aan Piano’s Maene op het programma, in het voorjaar aan BRUSK, the World of Bruges;
2. Om op de hoogte gehouden te worden van interessante jobs, op maat van afgestudeerden uit de faculteit en van de praktijkgerichte workshops voor en door alumni, rond leiderschap, public speaking en storytelling die dit najaar georganiseerd worden;
3. niet het minst: om een etentje te winnen met tien medestudenten.

Beste studenten, ik zal de laatste zijn om te betwisten dat samen eten gelukkig maakt. Eten verbindt, de keuken draait rond delen, zoals de Brits-Israëlische chef Yotam Ottolenghi met zijn Midden-Oosterse kookkunsten telkens opnieuw demonstreert.

Moet Ottolenghi het Israëlische geweld in Gaza krachtiger veroordelen dan met zijn statement dat voedsel nooit een oorlogstuig mag zijn? Moet een populaire kok zoals een dirigent van een filharmonisch orkest stelling nemen als de wereld in brand staat of is zijn mezze al politiek genoeg? Moet een decaan tijdens de proclamatieplechtigheid van een humanities-faculteit de ontmenselijking aanklagen die het ‘humanitaire’ westen met de eigen contradicties confronteert?

Dat is ‘food for thought’ voor het gesprek aan jullie alumni-tafel. Dat hopelijk gekruid wordt door de ideeën en inzichten die jullie op onze campussen verworven hebben, met alle nuance, openheid en wederzijds respect van dien.

Tot slot: tijdens de bezetting vorig academiejaar was het UFO omgedoopt tot het Refaat Alareer-gebouw, verwijzend naar de bekende Palestijnse professor en dichter, in een Israëlische luchtaanval gedood op 6 december 2023. Refaat Alareer was de stichter van ‘We are not numbers’ een organisatie die Palestijnse storytelling promoot.

Omdat woorden en verhalen ertoe doen, vier versregels van Marwan Makhoul, een andere Palestijnse dichter:

‘In order for me to write poetry that isn’t political / I must listen to the birds / and in order to hear the birds / the warplanes must be silent’.

Gita Deneckere, 17 september 2025