De boeken van Piet Van Avermaet

Toen Paul Buschmann en zijn collega’s me vroegen of ik ‘goesting’ had een lijstje van 21 boeken op te maken die op een of andere manier invloed hebben gehad op mijn werk en leven, had ik eerst negatief geantwoord. Mijn hoofd stond er niet naar. Om verschillende redenen. Maar ik had/heb het ook niet zo voor (afscheids)vieringen. Het lijkt allemaal zo definitief. En vooral waarom krijgt de ene wel de kans om ‘gevierd’ te worden en gaat het leven van de andere geruisloos over van 60 naar 61 of 65 naar 66. Om die en andere redenen had ik ook gevraagd om geen pensioenviering te organiseren.
Maar – grappig genoeg of misschien niet – bleef deze vraag wel in mijn hoofd hangen. Je kent dat wel, je hebt geen interesse of zegt dat althans, en toch laat het je niet los. De hele tijd vroeg ik me af ‘als ik dat lijstje dan toch zou maken, wat zouden dan die boeken zijn?’. Ik maakte in ‘het wilde weg’ in mijn hoofd lijstjes, bedacht selectiecriteria en categorieën, … Moest of wilde ik enkel meer academische werken selecteren, boeken die mijn professioneel leven, mijn werk, mijn eigen ‘schrijfsels’ hadden/hebben beïnvloed? Of moest ik boeken selecteren die mij als persoon hebben beïnvloed, mijn denken, … Of misschien een lijstje van leuke, (ont)spannende boeken, gelezen op fijne plekken met aangenaam gezelschap, waarbij je dan honderduit over het boek vertelt en eruit citeert, zodat de ander voor minstens een jaar het boek niet kan lezen, omdat je alles uit het boek hebt prijsgegeven. En zo waren er nog heel wat andere – rationele en minder rationele – overwegingen. En zoals je wellicht zal vermoeden of verwachten is dit lijstje van 21 boeken een mix van dit alles geworden.

1. Het Vlaamsch als Tweede Taal, H. Van Kalken, Albert De Boeck uitgever, 1914 (vierde druk)
   

   Een van de boekjes die ik uit de boekenkast van mijn grootmoeder heb gered. Maar ik vermoed dat het van haar ouders was of dat zij het ergens later tweedehands heeft gekocht, want mijn grootmoeder was geboren in 1915.

   De titel is fascinerend. De nu door nagenoeg iedereen gekende term NT2 (Nederlands als Tweede Taal) heeft Prof. Guus Extra (na een verblijf aan Stanford), eind van de jaren 70’, vanuit de VS (de termen L1 en L2 (L=language) meegebracht naar hier. Extra heeft dat onderscheid tussen T1 en T2 geïntroduceerd in de lage landen (eerst in Nederland: Nijmegen en Tilburg). En daaruit is de term NT2 ontstaan. De term is dan eind jaren 80’ ook geleidelijk naar Vlaanderen overgewaaid. Het is dus grappig, boeiend en fascinerend om te lezen dat de term ‘het Vlaamsch als Tweede Taal’ – met uiteraard een wat andere ideologische connotatie – al in het begin van de 20ste eeuw in Vlaanderen bestond.

2. Antonio Skármeta, Ik droomde van brandende sneeuw, Van Gennep, 1979
   Jaren 70’, Zuid-Amerika, meer bepaald Chili, (vreedzaam) verzet tegen rechtse regimes. Ik was in die tijd zeer actief rond deze en aanverwante thema’s. Dit – en andere gelijklopende - boek heeft een grote invloed op mijn kijk als jongvolwassene op de wereld gehad. Ik ben geen historicus en begeef me dus hier op glad is, maar staan we nu voor de deur van vergelijkbare tijden 50 jaar terug?
   
   
   
   
3. David Lodge. Nice Work, 1975. Small world, 1984. Changing places, 1988
   Een prachtige trilogie. Met humor en satire wordt de academische wereld gefileerd in deze romans. De beschrijvingen zijn nog steeds uiterst herkenbaar, ook in onze eigen academische instelling. En ik ben me er goed van bewust dat ik daar mee deel van heb uitgemaakt.
   
   
   
   
   
4. René Appel, et al., Sociolinguïstiek, Uitgeverij Het Spectrum, 1981 (vierde druk).
   

   Mijn eerste diploma was dat van leraar basisonderwijs. Ongeveer 10 jaar na mijn afstuderen als onderwijzer (waarvan ik 8 jaar heb lesgegeven, vooral in scholen met veel kinderen met immigratie-achtergrond), wou ik meer leren en weten over taal, (tweede)taalverwerving, taal en samenleving. Hoe kon ik mijn onderwijs als onderwijzer verbeteren zodat deze toenmalige ‘nieuwkomers’ – ook hier bestond die term toen nog niet – beter Nederlands zouden leren? En wat was of moest of kon de plaats/rol van hun ‘moedertaal’ zijn in functie van leren en hun identiteitsconstructie? In 1989 ben ik dan opnieuw gaan studeren, toegepaste taalkunde aan de Universiteit van Tilburg.

   Je zou kunnen opwerpen dat er ‘betere’ boeken zijn over dit onderwerp. En dat is zeker zo. Maar dit boek heeft me geïntroduceerd in de wereld van de sociolinguïstiek. De discipline waar een groot deel van mijn latere academische leven rond draaide.

5. Barry McLaughlin, Theories of Second Language Learning, E. Arnold, 1987
   Naast de discipline van de sociolinguïstiek, is de theorievorming rond ‘Second Language Acquisition’ (psycholinguïstiek) van grote invloed geweest op mijn werk: hoe verlopen processen van (tweede)taalverwerving van immigranten(kinderen) en hoe ziet krachtig taalonderwijs eruit. Ook het latere en huidige onderzoek rond SLA is belangrijk geweest in mijn werk. Mede dankzij dit – en vele andere boeken over dit thema – heb ik zelf proberen bijdragen aan onderzoek en artikelen, vooral binnen de stroming van Task Based Language Teaching (TBLT).
   
   
   
   
6. Norman Fairclough, Language and Power, Longman, 1989
   Zoals je ziet heb ik in mijn lijstje vooral gekozen voor oudere werken over thema’s die me professioneel hebben gevormd en beïnvloed. Ook dit boek heb ik tijdens mijn MA opleiding toegepaste taalkunde in Tilburg gelezen. Taal, macht, normativiteit, monolinguale ideologieën, … Het is van alle tijden. Ook nu nog, als we het beleid en het discours van de Vlaamse overheid van de laatste 20 jaar, meer bepaald het Ministerie van Onderwijs, analyseren wat betreft het leren van het Nederlands op school en het op het randje van ‘diaboliseren’ van meertaligheid.
   
   
   
   
7. B. Harley, P. Allen, J. Cummins & M Swain, The Development of Second Language Proficiency, CUP, 1991.
   Idem als 5
   
   
   
   
   
   
8. Pierre Bourdieu, Language and Symbolic Power, Polity Press, 1991
   Het werk van Bourdieu (ook andere werken zoals ‘la réproduction’ van Bourdieu & Passeron, 1970) was (en is nog steeds) zeer invloedrijk in mijn werk. De theorieën van Bourdieu nemen ook een centrale plaats in in mijn phd. Tijdens lezingen of workshops en tijdens de lessen met mijn studenten – waar ik, niet alleen rond dit thema, blijvende warme herinneringen aan over hou – verwees en verwijs ik vaak naar hem. Het helpt om de huidige discours, frames, beleidskeuzes en -plannen over taal en ongelijkheid in onderwijs beter te begrijpen en te plaatsen; ze vanuit een bredere en multidimensionele of multifocale lens te bekijken.
   
   
   
   
9. Noam Chomsky, Deterring Democracy, Vintage, 1992.
   Uiteraard is Chomsky, als grondlegger van de generatieve grammatica, een taalkundige waar je – zelf taalkundige zijnde – niet omheen kan. Maar voor mij is Chomsky vooral inspirerend omwille van zijn vlijmscherpe sociaal-politieke analyses en over hoe politieke macht werkt.
   
   
   
   
   
10. Frank Westerman, El negro en ik, Atlas, 2004.
    Het fascinerende verhaal van de opgezette bosjesman “El Negro” en diens reis door de tijd in Europa. Met de tijd en de reis zie je de geschiedenis en de normatieve kaders over ras, kolonialisme, maar ook over (im)migratie enerzijds veranderen, maar tegelijk houdt Westerman ons een spiegel voor hoe we nog steeds worstelen met racisme, discriminatie, dekolonisatie, hardnekkige ongelijkheid, … Eén passage heeft me het meest geraakt – en ik verwijs er vaak naar als ik lezingen geef of tijdens de lessen met de studenten. De passage waarin hij zich de vraag stelt hoe het nu komt – of het nu gaat over kolonisatie, ontwikkelingswerk (wij naar de ander) of over migratie (de ander naar hier) – dat wij altijd willen dat de ander – liefst zo snel mogelijk - wordt zoals wij? En dat het gevolg ervan is dat we de ‘andere’ wegduwen.
    
    
    
11. Dave Eggers, Wat is de Wat, Rothschild & Bach, 2007.
    Zoals al mag blijken uit de korte beschrijvingen hierboven, situeert mijn werk zich op de intersectie van meerdere assen (of zoals anderen zeggen, mijn werk is interdisciplinair). De dimensie (im)migratie, vluchtelingen, integratie, sociale participatie is er een van. Daarom ook dit boek, dat – net als andere boeken – veel invloed heeft (gehad) op mijn denken en werk.
    
    
    
    
    
12. Jan Blommaert & Piet Van Avermaet, Taal, onderwijs en de samenleving, Epo, 2008
    Dit boekje heb ik samen met Jan geschreven in 2008. We hebben daar toen zeer veel positieve reacties op gekregen. Maar ook fascinerende, zoals van de toenmalige ministers van onderwijs Frank Vandenbroucke en van integratie Marino Keulen. Zij vonden dat we met onze kijk op de kloof tussen beleid en (onderwijs)realiteit over taal in een ‘parallel universum leefden’. Ik ben van mening dat veel van wat we toen schreven nog steeds zeer actueel is, meer zelfs, volgens mij is de kloof tussen beleid en onderwijsrealiteit nog groter geworden.
    
    
    
    
13. Apostolos Doxiadis & Christos H. Papadimitriou, Logicomix, Bloomsbury, 2009
    Dit is absoluut niet mijn ‘field of expertise’. Maar het was/is voor mij een prachtige en toegankelijke graphic novel over complexe vraagstukken en de zoektocht naar de ‘absolute waarheid’.
    
    
    
    
    
    
14. Martha Nussbaum, Niet voor de winst, Ambo, 2010
    

    Dit boek was kort na publicatie al een paar keer op mijn radar verschenen, maar ik had het nog niet gekocht. Omdat ook mijn collega Jan De Mets me erop attendeerde is het dan toch in mijn boekenkast beland en heb ik het met veel ‘goesting’ gelezen. Ook al was ik al sterk beïnvloed door het ‘taal en marktdenken’ van Bourdieu, dit boek heeft me ook veel geleerd over de relatie tussen onderwijs en marktdenken. Wat Nussbaum al beschrijft in 2010 over hoe onderwijs in de VS meer en meer een instrument voor de markt is/wordt, zien we dit marktdenken de laatste jaren ook hier bij ons meer en meer infiltreren in de frames die over onderwijs worden gecreëerd (denk aan de discours/frames naar aanleiding van PISA, etc.). Onderwijs moet nu enkel effectief zijn. Voor alle duidelijkheid effectief onderwijs is een onlosmakelijk onderdeel van goed en krachtig onderwijs. Maar het is ook zoveel meer dan dat. En effectiviteit omhelst meer dan de karikatuur die sommigen er nu van maken. Dezelfde redenering over de reductie die sommigen maken dat het in onderwijs enkel om kennis moet gaan. Kennis over kinderen uitgieten heeft weinig zin als ze die kennis niet leren toepassen op school. Kennis is een onderdeel van competentierijk onderwijs, een competentierijk curriculum. Maar onderwijs gaat ook over welbevinden, zelfvertrouwen, motivatie, ‘goesting’, vriendschapsrelaties, ... Onderwijs moet kinderen en jongeren ook competent en sterk maken om met diversiteit te kunnen omgaan; om er over te kunnen praten; om te leren ‘negotiëren’; over ‘otherness’ en ‘sameness’; the ‘art of disagreeing’ – zeker in de binaire frames waar zij en wij allen nu mee worden geconfronteerd – moeten ze mede op school verwerven.

    Als we naar de ontstaansgeschiedenis van onderwijs voor de ‘bredere massa’ kijken is dit marktdenken uiteraard niet nieuw. Maar de dreigende reductie nu van onderwijs tot een kennismachine voor de economie/markt is zeer krachtig terug van nooit weggeweest.

15. Jonas Jonasson, De honderdjarige man die uit het raam klom en verdween, Signatuur, 2011
    Onder het motto, het moet niet altijd ernstig en academisch zijn, deze roman. Een van de meest hilarische boeken die ik heb gelezen. Het heeft bijna een jaar geduurd voor mijn echtgenote dit boek kon lezen. Dit is een van de boeken – zoals ik in de inleiding beschrijf – waaruit ik hele passages met een schaterlach heb voorgelezen.
    
    
    
    
    
16. Julian Barnes, The Only Story, Jonathan Cape, 2018
    Een prachtige roman over liefde en liefhebben. Een tip van mijn vriend en collega Stef Slembrouck. Een boek dat recent nog meer betekenis voor mij heeft gekregen. Liefde, liefhebben, decennialang, … En dan plots pijn, verlies, verdriet, ... En het zal nooit verdwijnen. Je kan alleen maar proberen het een plaats te geven. Maar de zin op de achterflap is nu zo betekenisvol: ‘It is better to have loved and lost than never to have loved at all”.
    
    
    
    
    
17. Piet Van Avermaet, et al., The multilingual Edge of Education, Palgrave, 2018
    In 2015 hebben we aan de UGent een internationale conferentie over ‘urban multilingualism and education’ georganiseerd. Alle belangrijke internationale collega’s die met dit thema bezig waren, gaven toen present. Ofelia Garcia en Jim Cummins hebben toen een keynote gegeven voor een breder publiek. Tot onze verbazing hebben daar toen 400 mensen voor ingetekend. Dit boek is een uitloper van deze conferentie.
    
    
    
    
    
18. Annie M.G. Schmidt, Pluk Van de Petteflet, Querido, 2018 (44ste druk)
    In de jaren negentig van de vorige eeuw hebben mijn echtgenote en ik onder andere dit boek voorgelezen aan onze kinderen. De verhalen en uitspraken van Pluk liepen als een rode draad door onze gesprekken met de kinderen, aan tafel, in de zetel, het bad, op reis, …ook als ze al veel ouder waren. In 2018, toen de tweeling van onze zoon vier werd, hebben we de 44ste druk van het boek opnieuw gekocht. En iedere keer als ze bij ons kwamen logeren, lazen we een hoofdstuk (of meer) voor – voor het slapengaan. En het was mooi om zien dat het boek nog niets aan kracht had ingeboet.
    
    
    
    
19. Robert Harris, De Cicero trilogie, Cargo, 2020
    Onder hetzelfde motto als bij het boek van Jonasson dit zeer onderhoudend en spannend fictie boek. Harris slaagt er ook hier zeer goed in om historische feiten en fictie te verweven tot een spannend boek.
    
    
    
    
    
    
20. David Graeber & David Wengrow, Het begin van alles, Maven publishing, 2022
    Hun analyse over de mensheid is verfrissend en fascinerend. Ik hou van de andere dan gangbare lenzen waardoor ze kijken naar het ontstaan van de mensheid. Het doet je nadenken en jarenlange vanzelfsprekendheden in vraag stellen. Ook al hoef je het niet met alles eens te zijn, het is uitdagend.
    
    
    
    
    
21. David Grossman, Uit de tijd vallen, Uitgeverij Cossee, (oorspronkelijk 2011, deze vertaling 2022)
    Een jaar geleden heb ik dit boek gekregen van collega Ilse Derluyn. Het past in de categorie van het boek van Barnes in deze lijst. Bij verlies hebben we pijn, verdriet, voelen we onmacht, ondraaglijke leegte, verlangen, boosheid, nutteloosheid, hoop, … Maar eigenlijk ontbreekt het ons – of althans mij – aan woordenschat, aan taal, … Er is geen draaiboek. Het worstelen met ‘een plaats geven’ of dat juist niet willen; boos op jezelf zijn na een moment van plezier of geluk; het advies dat je geleidelijk moet proberen loslaten, maar dat je dat eigenlijk niet wilt; niet alleen op uitstap of reis willen gaan omdat je bang bent een geschiedenis te beginnen schrijven die je plots niet meer deelt, … Het boek van Grossman – naast de warme en vaak krachtige woorden van lieve collega’s, vrienden, familie, kinderen en kleinkinderen – help(t)(en). Ik kan nog niet helder beschrijven waarvoor – en misschien zal ik dat nooit kunnen of misschien moet dat ook niet – maar het helpt.