Rectorale rede opening academiejaar 2025-2026

Geachte genodigden in al uw graden en waardigheden,

Geachte collega-UGent’ers, studenten en alumni,

Geachte aanwezigen,

Beste vrienden,

 Vandaag gaat het nieuwe academiejaar van start. Dit is voor onze universitaire gemeenschap telkens opnieuw een moment van bezinning – een gelegenheid om terug te blikken en vooruit te kijken.

De plaats van de universiteit in de samenleving

In een wereld die snel verandert, is dit ook het gepaste moment om ons opnieuw de fundamentele vraag te stellen: welke plaats neemt onze universiteit in binnen die wereld? Wat is de opdracht van onze universiteit in de samenleving – die plek waar zovelen van ons werken en studeren?

Graag haal ik een citaat aan van de dichter John Masefield, uit zijn rede aan de Universiteit van Sheffield in 1946:

“There are few earthly things more splendid than a university.

In these days of broken frontiers and collapsing values, when every future looks somewhat grim and the dams are down and the floods are making misery, …, wherever a university stands, it stands and shines. …

It is a place where those who hate ignorance may strive to know, where those who perceive truth may strive to make others see.”

De opdracht van een universiteit draait inderdaad in essentie om het verwerven en verspreiden van kennis, via de drie klassieke pijlers: onderwijs, onderzoek en maatschappelijke dienstverlening.

Maar dat alleen volstaat niet. De universiteit moet zich ook aanpassen aan maatschappelijke ontwikkelingen – vooral wanneer die ingaan tegen de waarden van de Verlichting. In een tijd van toenemende polarisatie heeft de universiteit de plicht om het tegensprekelijk debat te bevorderen. Een debat gestoeld op wederzijds respect en oprecht luisteren naar andere standpunten. Een eerlijk debat, niet bedoeld om toehoorders te misleiden of om uit te gaan van het eigen grote gelijk, maar om samen zo dicht mogelijk bij de waarheid te komen.

Ook de wetenschap zelf staat steeds vaker onder druk: van politieke framing en online desinformatie tot diepgeworteld wantrouwen bij burgers. In zo’n klimaat van ruis en twijfel mag de universiteit zich niet neutraal opstellen. Zij moet actief en expliciet de wetenschap verdedigen. Niet als dogma, maar als methode – als het beste instrument dat we hebben om complexe problemen te begrijpen en samen vooruitgang te boeken. Dat vereist dat de universiteit uit haar ivoren toren treedt, de publieke ruimte betreedt, luistert, uitlegt en het debat niet schuwt – met nuance, met betrokkenheid, met passie.

En ja, de universiteit moet zich ook verweren tegen de tendens om opinies als feiten te behandelen. In een tijd waarin het ‘gevoel’ van een individu over klimaatverandering of vaccinatie evenveel gewicht lijkt te krijgen als jarenlang onderzoek, is het des te urgenter dat jonge mensen leren hoe ze kritische vragen kunnen stellen. De universiteit moet hen de intellectuele instrumenten aanreiken om fictie van werkelijkheid te onderscheiden, om te begrijpen wat bewijs is, wat twijfel betekent in wetenschappelijk werk, en hoe je je mening herziet op basis van betere argumenten. Na het behalen van het diploma stopt het ook niet. Levenslang leren staat centraal aan onze universiteit. Met bijscholing en professionele ontwikkeling laten we mensen groeien én houden we de wetenschap levendig, relevant en weerbaar.

De verdediging van de wetenschap is ook een opdracht op het vlak van onderwijs in kritische geletterdheid. De universiteit moet niet alleen kennis overdragen, maar ook een houding cultiveren: nieuwsgierig, kritisch, toetsend. Alleen op die manier blijft de wetenschap niet alleen relevant, maar ook weerbaar.

Durven denken, dus. In de eerste plaats. Maar ook durven twijfelen – want twijfel is de basis van elke wetenschappelijke vraag. Zonder twijfel geen vooruitgang. Wetenschap, twijfel en kunst vormen samen de kernwoorden voor het GUM, ons Gents Universiteitsmuseum – en dat is geen toeval. Twijfel betekent immers dat we overtuigingen durven bevragen. Want dogmatisch denken leidt tot stilstand en verschraling. “Dogma is the enemy of progress,”om de gedachten samen te vatten van wat Einstein reeds zei in 1929 tijdens een toespraak aan de Sorbonne.

Naast de kerntaken onderzoek, onderwijs en maatschappelijke dienstverlening

Geachte aanwezigen,

De kerntaken van de universiteit – onderzoek, onderwijs en maatschappelijke dienstverlening – blijven uiteraard onze fundamentele opdracht.

Toch moeten we als universitaire gemeenschap onze stem ook laten horen in het maatschappelijke debat, zeker wanneer onze waarden onder druk staan of in vraag worden gesteld. We moeten een voortrekkersrol durven spelen als dat nodig is, en onze principes steeds boven andere belangen stellen als we gedwongen worden keuzes te maken. Denk aan de huidige situatie in Gaza, of aan de autocratische inmenging van president Trump in het beleid van Amerikaanse universiteiten.

De situatie in Gaza verergert met de dag. Dit is onmenselijk. Dit is onaanvaardbaar. Wij moeten niet alleen onze verontwaardiging uitspreken over de genocide die er plaats vindt en onze overheden oproepen tot actie—wij moeten zelf ook consequent handelen. Daarom zetten wij alles op alles om, zo snel als mogelijk, alle lopende samenwerkingen met Israëlische onderzoeksinstellingen te beëindigen.

We moeten blijvend opkomen voor de waarden die decennialang ons moreel kompas zijn geweest: de strijd voor diversiteit en inclusie, gendergelijkheid, duurzaamheid en het respect voor mensenrechten. Deze waarden staan expliciet in de missieverklaring van deze universiteit. Vandaag staan deze waarden onder druk, soms extern, soms intern, of botsen ze volgens sommigen met de academische vrijheid.

Richtinggevend op dat vlak is voor mij de opvatting van de filosoof  Hans Jonas, die het volgende stelt in “Das Prinzip Verantwortung” uit 1979: "Het imperatief van verantwoordelijkheid eist dat de wetenschappelijke vooruitgang wordt geleid door ethische overwegingen; want kennis zonder geweten kan tot een ramp leiden.” 

Dit slaat niet alleen op de ethische dimensie van het onderzoek zelf, maar ook op de bredere context: de financiering, de partnerschappen en de valorisatie. Elk van deze aspecten moet vanuit een ethisch bewustzijn benaderd worden.

Wat we uitdragen, moeten we ook zelf waarmaken in moeilijke discussies rond academische vrijheid, internationale relaties, defensie, klimaat en technologische omwentelingen zoals AI. Leading by example, zal het uiterste vragen van de universitaire gemeenschap de komende jaren.

Een nieuwe bestuurscyclus

Geachte aanwezigen,

Vandaag markeert niet enkel de start van een nieuw academiejaar, maar ook het begin van een nieuwe rectorale bestuurscyclus. Met een duidelijk mandaat werden Herwig, onze nieuwe vicerector, en ikzelf verkozen door onze universitaire gemeenschap om de fakkel over te nemen.

Laat mij beginnen met het uittredend rectorale duo, Rik en Mieke, te bedanken voor het werk dat zij in de voorbije jaren hebben verricht. Zij hebben onze universiteit op koers gehouden tijdens de moeilijke coronajaren. Zij hebben in tijden van besparing moeilijke beslissingen genomen en hervormingen doorgevoerd – denk aan de reorganisatie van de universiteitsdiensten en de invoering van de basisfinanciering.

Alle cijfers wijzen erop dat onze instelling de voorbije jaren sterk is gegroeid. Leiderschap opnemen binnen een universiteit is geen sinecure. Het vergt visie, moed en engagement. Rik en Mieke: dank voor jullie inzet.

Vooruitblik op de komende bestuursperiode – de werven

Beste mensen, 

Graag wil ik vooruitblikken op deze nieuwe bestuursperiode.

Want zoals gezegd, de universiteit groeit en dat brengt uitdagingen mee op vlak van de werkdruk en het welzijn van onze medewerkers. Méér doen met minder – dat botst op grenzen. We zullen dus keuzes moeten maken. Taken moeten herbekeken worden. Die keuzes zullen we samen maken, met zorgzaamheid.

Vandaag willen wij samen met jullie een fundamentele oefening starten: wat is, anno 2025, de opdracht van onze universiteit? Wat is onze visie en missie – in onze stad, in onze regio, in Vlaanderen, in Europa en in de wereld? Welke strategie hebben we nodig om die opdracht waar te maken? Wat hoort daarbij en wat niet?

En hoe organiseren we dat zó, dat er een betere synergie ontstaat tussen de universiteitsdiensten en de faculteiten? De vraag is niet “hercentralisatie” of “verdere decentralisatie”, maar hoe we beter kunnen samenwerken – vertrekkend vanuit een gemeenschappelijke strategie en een gedeelde universitaire identiteit. Dat is wat onze medewerkers en studenten van ons verwachten.

Of om het in hedendaagse termen te zeggen: minder red tape, minder controle, maar meer vertrouwen, méér community, méér sense of belonging.

Nobele intenties hoor ik u denken, mooie woorden, het klinkt goed.  Maar hoe zorgen we ervoor dat we de woorden overstijgen en écht stappen vooruitzetten?

Op zoek naar antwoorden wil ik kort de blik richten op wie we vandaag zijn en in welke richting we de komende jaren willen evolueren.

Diversiteit en inclusie: woorden omzetten in daden 

Collega’s en vrienden,

Het volstaat om even rond te kijken in deze zaal. Op het vlak van inclusie en gendergelijkheid boeken we onvoldoende vooruitgang. Ondanks de inspanningen van velen, blijven de resultaten beperkt. Zo schommelt het percentage vrouwelijke gewoon hoogleraren al tien jaar rond de 20%. Dat cijfer is en blijft veel te laag. Ook het aandeel instromende studenten met een migratieachtergrond blijft rond de 10% hangen. Dit cijfer weerspiegelt onze samenleving niet.

Hier ligt nog veel werk op de plank. Willen we een universiteit zijn waar iedereen welkom is en gelijke kansen krijgt, dan volstaat het niet om simpelweg de deuren open te zetten. Ook het geloof in een zuivere meritocratie is niet voldoende. We moeten volop inzetten op outreaching, op scouting, op mentoring en coaching. Laat ons daar samen voluit voor gaan.

Mentaal welzijn: herstellen van evenwicht

Intussen voelen wij ook dat velen onder ons worstelen met mentaal welzijn. De toestand is zorgwekkend. Niet alleen bij medewerkers en studenten binnen onze instelling, maar in de hele samenleving. Mensen voelen zich overwerkt, onveilig, niet goed in hun vel. Ze vallen uit. 

De oorzaken zijn divers: werkdruk, vereenzaming, sociale media, toxisch leiderschap, grensoverschrijdend gedrag. Ook het gevoel van een onveilige werk- of leeromgeving speelt een rol.

Tegelijkertijd mogen we niet verglijden naar een situatie van overgevoeligheid en wantrouwen, waarin iedereen zich op den duur onveilig voelt. Zorgzaamheid moet dus hand in hand gaan met werken aan weerbaarheid.

Vandaag wil ik echter de nadruk leggen op de zorgzaamheid die voor een aantal groepen cruciaal is.

Kwetsbare groepen: ATP, technisch personeel en studenten

Denken wij bijvoorbeeld aan ons administratief en technisch personeel, een groep die de helft van onze medewerkers uitmaakt. In deze tijden van besparingen zijn er moeilijke beslissingen genomen, en de ongerustheid is begrijpelijk. We zullen blijven zoeken naar oplossingen die enerzijds rekening houden met de budgettaire realiteit, maar anderzijds het belang én het welzijn van het ATP ernstig nemen. Dit willen we doen in een constructieve geest, met respect voor het sociaal overleg. Zodat we allemaal samen trots kunnen zijn op onze universiteit.

We denken natuurlijk ook aan onze studenten. Wat zou een universiteit zijn zonder studenten?
Het voortdurend genereren van nieuwe kennis via onderzoek garandeert kwaliteitsvol onderwijs – en dat blijft uiteraard één van onze kerntaken. Maar ook hier moeten we nog meer aandacht besteden aan mentaal welzijn, inclusie en diversiteit. En er is meer:  ook de problemen  van betaalbaarheid en huisvesting worden steeds nijpender.

Beste studenten,

Wij begrijpen ten volle dat jullie pas een onvergetelijke tijd aan de UGent kunnen beleven als jullie ook bij dat soort problemen de steun van de universiteit kunnen voelen. Ons Studentencentrum en onze betrokkenheid bij de Zorgcampus zijn voorbeelden van de grote zorgzaamheid die onze universiteit aan de dag wil leggen om jullie nog meer en beter te ondersteunen. Die steun is een noodzakelijke voorwaarde om ervoor te zorgen dat  jullie niet alleen kennis verwerven, maar ook vaardigheden die jullie weerbaar maken voor het leven na de universiteit. En waarin jullie ambassadeurs worden van de waarden waarvoor de UGent staat: kritisch denken, multiperspectivisme en open debat.

Die kernwaarden – kritisch denken, multiperspectivisme en open debat – brengen mij bij het tweede vraagstuk waar wij mee aan de slag willen. Hoe wil de UGent de komende jaren in de wereld staan?

Relatie met de stad

Onze universiteit bevindt zich in de mooiste stad van Vlaanderen – en maakt er integraal deel van uit. Zonder de UGent zou Gent Gent niet zijn, en zonder Gent zou de UGent niet kunnen bloeien. We willen onze uitstekende relaties met de stad verder versterken.

Gent als cultuurstad is de perfecte voedingsbodem voor een universiteit die de brug maakt tussen wetenschap en kunst. Wetenschap en kunst zijn twee verschillende manieren om de werkelijkheid te beschrijven. Ze zijn complementair, en beide essentieel. Wetenschap gebruikt de ratio – met logica en wiskunde als instrumenten – en wil de werkelijkheid begrijpen en beheersen. Kunst vertrekt vanuit het irrationele, het intuïtieve, en wil emotie oproepen en de werkelijkheid overstijgen.

We hebben beide nodig om ten volle mens te kunnen zijn. En we zijn ervan overtuigd dat beide een plaats hebben aan een universiteit. De UGent hecht veel belang aan kunst en cultuur. We hebben onze universitaire orkesten en koren, het Gents Universitair Museum, het VANDENHOVE, centrum voor architectuur en kunst, de Boekentoren en tal van onderzoekers en projecten die kunst en wetenschap met elkaar verbinden. We willen een levendig cultuurplatform aan de UGent opbouwen, met een duidelijke visie en strategie—een plek waar iedereen die wil meewerken, welkom is. Dit platform zal niet alleen coördineren, maar ook verbinden: het zal alle kunst- en cultuurinitiatieven van onze universiteit samenbrengen en zo onze gezamenlijke creatieve kracht versterken. Samen met de stad bouwen dus  aan het bloeiende onderwijs- en cultuurlandschap waarvoor Gent bekend staat.

Minstens even belangrijk is onze bijdrage aan het ondernemersklimaat, aan het succes van de haven, en aan de hoge ranking van Gent als tech-stad. Gent heeft zich stevig gepositioneerd op het wereldtoneel: als Europese technologiehoofdstad, met een bloeiend ecosysteem van start-ups en spin-offs, staan we 9e in Europa en 19e wereldwijd—en dit is mede te danken aan UGent, dat als innovatie- en kennismotor wetenschappelijke doorbraken stimuleert, talenten opleidt en spin-offs voortbrengt die de stad en de wereld vooruit helpen. Dit moeten we echter combineren met een constant bewustzijn van de gevolgen van de groei van onze universiteit: voor huisvesting, voor overlast, voor veiligheid.

Beste burgemeester, schepenen – u weet dat u in ons een constructieve partner heeft, op alle vlakken.

Voor ons is het cruciaal dat die samenwerking optimaal blijft. Het ambitieuze project UGent Verbeeldt 2050 is immers in uitvoering. Dit project zal onze universiteit herstructureren in drie grote campussen. Op termijn zal dit grote voordelen opleveren, maar de implementatie brengt ook uitdagingen met zich mee – qua financiering, huisvesting en mobiliteit. We zullen samen alles op alles moeten zetten om dit project succesvol tot een goed einde te brengen.

De partners

Het Universitair Ziekenhuis is vanzelfsprekend een bevoorrechte partner van de UGent. Ik wil nogmaals bevestigen dat we alles zullen doen om UZ Gent te ondersteunen in het ingrijpende veranderingsproces dat nu bezig is. De bouw van een nieuw ziekenhuis en het garanderen van een gezond financieringsmodel zijn daarin cruciaal. De UGent zal haar verantwoordelijkheid als moederinstelling ten allen tijde opnemen – zoals vastgelegd bij de eenmaking in 2018.

De UGent maakt ook deel uit van de Associatie Universiteit Gent, met HOGENT, Arteveldehogeschool en HoWest. Ook dit partnerschap willen we versterken. Onze campussen in Kortrijk, Brugge en Oostende willen we verder ontwikkelen, om onze opdracht in Oost- en West-Vlaanderen ten volle te kunnen waarmaken.

Internationalisering

Uiteraard kijken we met de UGent veel verder dan de stads-, provincie en landsgrenzen; ik wil daarom vandaag  expliciet stilstaan bij het belang van internationalisering. De UGent doet het op dat vlak goed. We hebben talrijke internationale samenwerkingsverbanden, thematische netwerken, regionale platformen en natuurlijk het GUGC, onze campus in Korea.
Maar internationalisering is niet iets wat we moeten doen – het is iets wat we moeten zijn. Het moet verankerd zijn in onze identiteit, in ons DNA. Alles wat we ondernemen, moet bekeken worden door de bril van internationalisering. Alleen zo kan onze impact wereldwijd blijven groeien.

Ik besef: rankings zijn niet alles, maar we kunnen de huidige dalende trend van sommige rankings niet negeren. Laat ons van internationalisering een speerpunt maken in deze bestuursperiode.

Voor onze campus in Korea willen we nog expliciet onze hoge verwachtingen uitspreken. Deze unieke hub in Zuidoost-Azië staat op het punt om een volgende fase in te gaan, met de invoering van een masterprogramma en de regionale valorisatie van het onderzoek dat er gevoerd wordt.
Mijn bijzondere dank aan iedereen die verder wil bijdragen aan het succes van dit unieke project.

I would like to address a few words in English to our international community—our students, researchers, and staff from abroad.

Dear students and colleagues, thank you for placing your trust in Ghent University. By choosing to come to Ghent to study, teach, or conduct research, you have enriched our academic community. It is our responsibility to ensure that you feel welcome on our campuses and to support you in integrating and becoming an active part of the UGent family. Please know that we deeply value your presence, and we remain attentive to your specific needs. I especially want to mention the international house and the international school. I wish you a most rewarding and successful stay at our university.

To our colleagues at GUGC in Korea: although you may be geographically distant from our home campus, you are an integral part of our community. Thank you for your dedication and commitment.

Slotbeschouwing

Beste minister-president, beste ministers, beste parlementsleden,

Hartelijk dank voor uw aanwezigheid en voor uw steun aan onze universiteit. We leven in uitdagende tijden, maar universiteiten vormen de fundamenten van onze samenleving. We zullen uw steun nodig blijven hebben – en hopen dat we op u mogen blijven rekenen.

Geachte Collega-rectoren en vertegenwoordigers van alle Vlaamse universiteiten en hogescholen hier aanwezig,

Dank dat u hier bent. "Alleen gaan we misschien sneller, maar samen komen we verder." Wij kijken uit naar een goede samenwerking – binnen VLIR en VLUHR, maar ook daarbuiten. Op basis van gedeelde waarden en van gelijkwaardigheid. Samen kunnen we het hoger onderwijslandschap in Vlaanderen versterken.

Collega’s, studenten, alumni en vrienden,

Ik kom stilaan tot het einde van mijn rede. U hebt het vast gemerkt: De uitdagingen zijn groot, maar de mogelijkheden zijn dat ook. Samen kunnen we onze universiteit doen groeien en bloeien. Samen kunnen we een omgeving creëren waarin het goed studeren en werken is. Daarvoor is kennis belangrijk. Maar zoals ik aangaf: kennis alleen is niet voldoende. Onze taak is niet alleen onze studenten kennis bij te brengen, maar ook wijsheid. Om samen te vatten wat Paul Verhaeghe uitstekend in zijn recente essay “Wijsheid” schrijft:

“Kennis beschrijft en beheerst de werkelijkheid; wijsheid zoekt naar antwoorden op existentiële vragen – en is verbonden met cultuur en ethiek.” 

Moge onze universiteit een baken zijn – en blijven – van kennis én wijsheid.

Een plek waar we zorgzaam met elkaar omgaan, een hechte gemeenschap vormen en trots op onze universiteit kunnen zijn.

U mag op Herwig en op mij en al onze medewerkers rekenen.

Wij rekenen op u.

Want samen staan we sterker.

Dank u wel.